25 marca 2025 r. w siedzibie Państwowego Instytutu Geologicznego-PIB odbyła się sesja naukowa pn. „Zmiany klimatu w historii Ziemi. Przeszłość kluczem do przyszłości”. Jej założeniem było przedstawienie wyników badań dotyczących zmian klimatu w przeszłości geologicznej Ziemi i wniosków, co do możliwych scenariuszy rozwoju sytuacji w przyszłości.
Zmiany klimatu od lat budzą ogromne zainteresowanie naukowców i opinii publicznej oraz mediów i polityków. Badania geologiczne dostarczają cennych danych na temat tego, jak klimat Ziemi zmieniał się na przestrzeni milionów, a nawet miliardów lat, co stanowi klucz do wiarygodnego prognozowania zmian klimatu.
W ramach sesji „Zmiany klimatu w historii Ziemi. Przeszłość kluczem do przyszłości” eksperci zaprezentowali metody rekonstrukcji dawnych warunków klimatycznych, omówili główne procesy kształtujące klimat w skali geologicznej oraz przybliżyli mechanizmy efektu cieplarnianego. Szczególne miejsce w dyskusji zajął także temat adaptacji do zmian klimatycznych i roli geologii w opracowywaniu strategii przystosowawczych.
Otwierając sesję, która miała się odbywać podczas Polskiego Kongresu Klimatycznego w Centrum Nauki Kopernik, jednak w związku z protestami aktywistów klimatycznych, odbyła się w siedzibie PIG-PIB, dyrektor Instytutu prof. Krzysztof Szamałek podkreślił, cytując fragment ślubowania doktorskiego, że debata naukowa powinna zawsze mieć podłoże merytoryczne i być pozbawiona emocji, a jej efekty powinny służyć dobru społecznemu.
- Podczas nadawania stopnia naukowego każdy nowy doktor, potwierdza treść ślubowania wyczytywaną przez promotora. Na Uniwersytecie Warszawskim brzmi ona tak: „Wytrwale pracując będziesz rozwijał nauki nie dla brudnych zysków ani dla zdobycia czczej sławy, ale żeby bardziej przebić się mogła prawda i ażeby zabłysło jaśniej światło prawdy, od której zależy szczęście rodzaju ludzkiego” - powiedział dyrektor PIG-PIB.
- Każdy badacz nie szuka potwierdzenia swoich domysłów i emocji, tylko prawdy i faktów, które interpretuje. Do interpretacji prawo ma każdy. Na sesję zaprosiliśmy naukowców, którzy od lat zajmują się zmianami klimatu i mają w tej sprawie znakomity dorobek – powiedział prof. Krzysztof Szamałek, witając uczestników.
Jednocześnie wobec nieprawdziwych doniesień medialnych Dyrektor PIG-PIG stwierdził:
- Pracownicy PIG nie podważają występowania ocieplania klimatu, badając procesy zmian klimatu w przeszłości metodami analitycznymi próbują określić jakościowy i ilościowy wpływ czynników naturalnych oraz efektu działalności człowieka wpływającego na te zmiany.
Sesję otworzył dyrektor PIG-PIB prof. Krzysztof Szamałek
Wśród prelegentów znaleźli się: dr hab. Barbara Słodkowska, prof. Instytutu, dr hab. Anna Hrynowiecka, prof. Instytutu, prof. dr. hab. Marek Narkiewicz, prof. dr hab. Leszek Marks, dr hab. Grzegorz Uścinowicz, dr. hab. Piotr Kowalczak oraz prof. dr hab. Mirosław Błaszkiewicz.
Wykład wprowadzający w tematykę sesji wygłosiła dr hab. Barbara Słodkowska, prof. Instytutu przybliżając metodykę badań paleoklimatu i pokazując, między innymi, przykłady zapisów w skałach osadowych, które służą określaniu zmian klimatu.
Dr hab. Anna Hrynowiecka, prof. Instytutu w swoim wystąpieniu mówiła, że w geologii stosuje się wiele metod badawczych, które nie tylko umożliwiają poznawanie procesów geologicznych, ale także dostarczają wiedzy o klimacie panującym w różnych etapach historii Ziemi. Znając genezę skał osadowych, możemy wnioskować o warunkach paleośrodowiskowych, w tym również o klimacie, w jakim te skały powstawały. W przypadku skał klastycznych, w celu określenia ich genezy, wykorzystuje się metody litologiczno-petrograficzne, sedymentologiczne, geomorfologiczne, izotopowe oraz geochemiczne.
O zmianach klimatycznych pośrednio informuje nas także zmieniająca się roślinność, którą możemy badać dzięki analizom paleobotanicznym, a w szczególności palinologicznym.
- Palinologia obejmuje swoim zakresem badania od momentu pojawienia się pierwszych roślin lądowych rozmnażających się przez spory (w sylurze), aż po rośliny kwiatowe wytwarzające pyłek we wczesnej kredzie. Znając morfologię pyłku, jesteśmy w stanie określić jego przynależność do konkretnej rośliny, a dzięki znajomości wymagań klimatycznych tej rośliny – takich jak preferowana temperatura i wilgotność – możemy odtworzyć środowisko, w jakim żyła – wyjaśniła prof. Instytutu Anna Hrynowiecka.
Anna Hrynowiecka podczas prezentacji
Z kolei prof. Marek Narkiewicz spojrzał w otchłań czasu, konkludując, że badania przeszłości geologicznej pozwalają lepiej zrozumieć teraźniejszość i mogą stanowić klucz do prognozowania przyszłości. W swojej prezentacji wyjaśniał, że aby zmierzyć się z naukowym wyjaśnieniem zjawiska antropogenicznego globalnego ocieplenia, warto sięgnąć do wiedzy o podobnych epizodach w liczącej 4,5 miliarda lat historii Ziemi. Oznacza to odwrócenie współczesnej perspektywy – to przeszłość staje się kluczem do zrozumienia teraźniejszości. Jest to podejście odmienne od tego, które dominowało w pierwszej połowie XIX wieku, gdy rozwijająca się na gruncie teorii aktualizmu Lyella paleoklimatologia zakładała, że to teraźniejszość jest kluczem do przeszłości Ziemi.
Prezentacja prof. Leszka Marksa poświęcona była wyjaśnieniu, na czym polega zjawisko efektu cieplarnianego oraz jak kształtowało się ono w przeszłości Ziemi. Prelegent podkreślił, że w przeszłości geologicznej źródła emisji gazów cieplarnianych miały wyłącznie charakter naturalny – należało do nich m.in. parowanie wody i uwalnianie rozpuszczonych w niej gazów, aktywność życiowa flory i fauny, rozkład materii organicznej oraz emisje wulkaniczne. Obecnie mamy do czynienia również ze źródłami pochodzenia antropogenicznego, takimi jak: spalanie paliw kopalnych, produkcja cementu, intensywne wylesianie, działalność rolnicza i hodowla zwierząt.
Prof. Marks wyjaśnił, że obecność gazów cieplarnianych w atmosferze reguluje średnią temperaturę przy powierzchni Ziemi, utrzymując ją na poziomie około 15,5°C. Gdyby te gazy zniknęły z atmosfery, w ciągu kilku dekad doszłoby do ochłodzenia o około 35°C, w wyniku czego dwie trzecie powierzchni oceanów zostałoby pokryte lodem.
- W wielu publikacjach z ostatnich 20 lat przedstawiono wyniki badań pokazujące relacje temperatury i zawartości atmosferycznego dwutlenku węgla w przeszłości. Wynika z nich, że bardzo często wzrost temperatury wyprzedzał zwiększanie zawartości dwutlenku węgla w atmosferze - powiedział prof. Leszek Marks.
Następnie prof. dr hab. Mirosław Błaszkiewicz przedstawił referat poświęcony postglacjalnym zmianom klimatu, analizowanym na podstawie rocznie laminowanych osadów jeziornych z obszaru Europy Środkowej. Przekonywał, że szeroka wiedza na temat klimatyczno-środowiskowej przeszłości Ziemi stanowi niezbędny fundament do prowadzenia rzeczowej i odpowiedzialnej dyskusji na temat współczesnych, globalnych zmian klimatu – zarówno w kontekście prognozowania scenariuszy na najbliższą przyszłość, jak i określania możliwości adaptacyjnych różnych środowisk przyrodniczych.
Według prof. Błaszkiewicza rocznie laminowane osady jeziorne – obok osadów oceanicznych i morskich, lądolodów Grenlandii i Antarktydy, nacieków jaskiniowych oraz słojów drzew – stanowią cenne archiwa naturalne, zawierające zapisy dawnych warunków klimatycznych. Osady jeziorne są szczególnie istotne, ponieważ zwykle występują w bezpośrednim otoczeniu człowieka i wrażliwie rejestrują zmiany środowiskowe, także te wynikające z działalności człowieka (antropopresji).
Dr hab. Piotr Kowalczak w swoim wystąpieniu podał przykłady błędnych wniosków zawartych w rocznych raportach IPCC, co powinno wpłynąć na większą ostrożność w prognozowaniu przyszłych zmian klimatu. Wskazał na, jego zdaniem, brak sprawdzalności niektórych prezentowanych przewidywań, podkreślając brak reakcji IPCC na krytykę ze strony środowiska naukowego.
Dr hab. Piotr Kowalczak podczas swojego wystąpienia
Ostatnim referatem sesji naukowej było wystąpienie dr. hab. Grzegorza Uścinowicza, który na wstępie zaznaczył, że zmiany klimatyczne mogą prowadzić do wzrostu częstotliwości ekstremalnych zjawisk pogodowych, podnoszenia się poziomu mórz, ograniczenia dostępności zasobów naturalnych oraz degradacji gleb – co w konsekwencji wpływa na funkcjonowanie ekosystemów.
W swoim wystąpieniu przedstawił zagadnienia związane z adaptacją do zmian klimatu. Wskazał kilka istotnych i niezbędnych dla tego procesu kroków, m.in. prowadzenie szeroko zakrojonych działań edukacyjno-informacyjnych skierowanych do lokalnych społeczności, a także wprowadzenie zmian w zarządzaniu przestrzenią, instytucjami oraz infrastrukturą. Ponadto podkreślił konieczność inwestowania w infrastrukturę, odporną na pojawiające się skutki zmian klimatu.
Podkreślił także, że efektywna adaptacja wymaga interdyscyplinarnego podejścia, które łączy nauki geologiczne, inżynierię środowiska, planowanie przestrzenne oraz zarządzanie kryzysowe. Działania te są wspierane lub realizowane przez Państwowy Instytut Geologiczny – PIB.
Sesja klimatyczna spotkała się z bardzo dużym zainteresowaniem. Uczestniczyło w niej około 100 osób obecnych w siedzibie PIG-PIB oraz blisko 190 widzów śledzących transmisję online. Wysoki poziom merytoryczny referatów sprawił, że powstała przestrzeń do wymiany wiedzy nad złożonym zagadnieniem zmian klimatycznych.
Wyniki badań geologicznych dostarczają bezcennej perspektywy dla zrozumienia mechanizmów zmian klimatu w przeszłości geologicznej. Umożliwia to wszechstronne testowanie modeli klimatycznych, a tym samym wiarygodne prognozowanie zmian klimatu.
Pełen zapis sesji: https://youtu.be/Yv1vY7bQ_i0
Tekst: Artur Baranowski
Zdjęcia: Michał Zieliński
