W 2025 r. jednym z rozpoczętych zadań państwowej służby geologicznej jest projekt pn. „Pilotażowe prace w okolicach stacji polarnych im. H. Arctowskiego i Carlini – testowanie i integracja metod badawczych. Etap I”. Celem jest wypełnienie luk w rozpoznaniu geologicznym północnej części Szetlandów Południowych, czyli Wyspy Nelsona, Wyspy Króla Jerzego, Wyspy Słonia i kilku pomniejszych wysp z tego obszaru.
Podczas realizacji zostaną znacząco wykorzystane metody geofizyczne, które umożliwią zobrazowanie budowy geologicznej również pod kopułami lodowymi. W miejscach dostępnych zaplanowano datowania izotopowe wybranych skał, analizy geochemiczne oraz analizy parametrów petrofizycznych.
Rozpoczęty już pierwszy etap prac dotyczy dwóch obszarów Wyspy Króla Jerzego (Isla de 25 Mayo) znajdujących się w otoczeniu argentyńskiej stacji polarnej „Carlini” oraz polskiej stacji polarnej im. Henryka Arctowskiego.
Realizacja projektu jest możliwa dzięki ścisłej współpracy z Argentyńskim Instytutem Górniczym (SEGEMAR), który pełni w tym kraju funkcję państwowej służby geologicznej i zajmuje się głównie rozpoznaniem surowcowym swojego kraju. W Antarktyce Zachodniej Argentyna posiada kilkanaście baz polarnych oraz obsługujący je lodołamacz Almirante Irizar. Bez takiego wsparcia nasi badacze musieliby ograniczać swoją aktywność w dużej mierze do okolic stacji im. Henryka Arctowskiego.
Międzynarodowa pozycja Polski jako sygnatariusza Traktatu Antarktycznego, zależy nie tylko od posiadania baz polarnych, ale przede wszystkim od zakresu prowadzonych tam badań. Państwowy Instytut Geologiczny – PIB od 2007 roku wnosi znaczący wkład w ten właśnie element.
Obecny etap projektu skończy się w połowie 2026 r. Jego wymiernym efektem, poza uzyskaniem dużego zbioru danych geofizycznych i innych z obszaru geochemii oraz analiz izotopowych będą wytyczne dotyczące sposobu jak najefektywniejszej realizacji kolejnych jego etapów.
W ramach tej fazy projektu w połowie stycznia 2025 r. ekipa geologów z Państwowego Instytutu Geologicznego – PIB pod kierownictwem merytorycznym prof. dr. hab. Jerzego Nawrockiego wyruszyła do Antarktyki na pierwszą wyprawę (a jednocześnie piątą, której celem jest Wyspa Króla Jerzego, położona w Antarktyce Zachodniej). Powrót z ekspedycji miał miejsce na początku marca 2025 r. Poza realizacją prac badawczych w Polskiej Stacji Antarktycznej im. Henryka Arctowskiego zespół PIG-PIB badał przede wszystkim tereny położone wokół stacji „Carlini”.
Wyprawa skoncentrowana była na integracji metod badawczych w kartografii geologicznej obszarów pokrytych lodem z wykorzystaniem technik geofizycznych. Prace polegały m.in. na przenoszeniu danych geologicznych z odcinków wybrzeża pozbawionych pokrywy lodowej na tereny nią pokryte, o których wiedzę posiadamy jedynie w ograniczonym zakresie. Szczególną wartość mają dane dotyczące grubości pokrywy lodowej analizowanego terenu, udostępnione przez Instytut Biochemii i Biofizyki PAN.
Kierownik wyprawy, prof. dr hab. Jerzy Nawrocki, zabrał na Antarktykę trójkę geologów: Weronikę Czarnecką, odpowiedzialną za przygotowanie próbek do badań geochemicznych i petrologicznych, mgr. Marcina Olkowicza, który obsługiwał dron z magnetometrem i dr. inż. Jakuba Bazarnika, doświadczonego geologa i polarnika. Dzięki tej strukturze zespołu, prace zapoczątkowane przez prof. dr hab. Jerzego Nawrockiego będą mogły być w przyszłości kontynuowane przez młodsze pokolenie naukowców.
Analizy rozpoczęte podczas ekspedycji będą następnie prowadzone po powrocie w laboratoriach Instytutu. Ich wyniki pozwolą na ocenę budowy geologicznej obszaru badań, w tym określenie wieku skał. Zebrane dane umożliwią interpretację krzywych magnetycznych i analizę anomalii. Rezultatem badań będą modele geologiczno-geofizyczne oraz zbiór danych geochemicznych i petrologicznych dotyczących badanych skał.
W przypadku znalezienia odpowiednich minerałów możliwe będzie także precyzyjne określenie ich wieku. Dzięki współpracy z argentyńską służbą geologiczną powstaną cenne wytyczne dla kartografii geologicznej obszarów pokrytych lodem.
Projekt jest finansowany ze środków NRFOŚiGW przeznaczonych na realizację zadań państwowej służby geologicznej.
