2023
Informacje ogólne i występowanie
Występujące w Polsce kopaliny ilaste do wytwarzania kruszyw ceramicznych można podzielić na dwa rodzaje: do produkcji keramzytu (glińca) oraz do produkcji glinoporytu (agloporytu).
Keramzyt produkuje się z surowców ilastych wyróżniających się zdolnością do termicznego pęcznienia. Proces produkcji keramzytu polega na wypaleniu odpowiednio przygotowanego i zgranulowanego surowca w temperaturze 1 050-1 300°C. W trakcie tego procesu granule zwiększają swoją objętość wskutek wydzielania się gazów w miękkiej piroplastycznej masie, a zewnętrzna otoczka ulega nadtopieniu i tworzy spieczony czerep. W ten sposób otrzymujemy porowate, lekkie kruszywo ceramiczne o niskiej nasiąkliwości, wysokiej izolacyjności cieplnej i dużej odporności na różne czynniki. Skłonność surowca do pęcznienia pod wpływem wysokiej temperatury charakteryzuje współczynnik pęcznienia, będący ilorazem objętości gliny w stanie spęcznionym i w stanie wyjściowym. Minimalna wartość współczynnika pęcznienia dla surowca keramzytowego wynosi 2,5, ale pożądana jest rzędu 5 i więcej. W celu zwiększenia spęcznienia surowca mogą być stosowane dodatki technologiczne, takie jak: węgiel brunatny, olej napędowy, ługi posulfitowe. Zazwyczaj surowiec do produkcji keramzytu może być stosowany także do produkcji ceramicznych wyrobów budowlanych: cegły, pustaków ceramicznych itp., ale ich wypał prowadzi się w niższej temperaturze niż wypał keramzytu – poniżej temperatury termicznego pęcznienia danego surowca.
Keramzyt jest stosowany głównie w budownictwie do produkcji betonów i elementów konstrukcyjnych oraz jako materiał izolujący i drenujący. Wykorzystywany jest także w drogownictwie, ogrodnictwie i rolnictwie.
Na terenie kraju jest udokumentowanych 8 złóż surowców do produkcji keramzytu: Budy Mszczonowskie (woj. mazowieckie), Gniew II (woj. pomorskie), Gołaszyn (woj. lubelskie), Nawra (woj. warmińsko-mazurskie), Ruda (woj. podkarpackie), Uniejów (woj. łódzkie), Wierzchocin (woj. wielkopolskie) i Bukowo (Szczecin-Płonia; woj. zachodniopomorskie). Obecnie keramzyt produkuje się tylko z surowca wydobywanego ze złoża czwartorzędowych iłów zastoiskowych Gniew II. Wydobywa się także iły plioceńskie w miejscowości Budy Mszczonowskie na Mazowszu, do 2015 r. używane do produkcji keramzytu (zakład produkcyjny jest nieczynny), a od 2022 r. wykorzystywane do rekultywacji składowiska odpadów.
Do produkcji glinoporytu stosuje się surowce niepęczniejące – ich współczynnik pęcznienia nie przekracza 1,0. Proces produkcji polega na wypaleniu zgranulowanej mieszanki surowca ilastego z palnymi dodatkami, które w wyniku wypalenia poryzują materiał, a następnie rozkruszeniu otrzymanego spieku. Uzyskane w ten sposób kruszywo cechuje znaczna porowatość otwarta i stosunkowo niska gęstość. W Polsce glinoporyt był produkowany w latach 60.-80. XX wieku. Do produkcji stosowano gliny zwałowe, mady rzeczne i iły plioceńskie. Kruszywo wykorzystywano głównie w budownictwie do produkcji betonów, prefabrykatów betonowych i pustaków, ale produkcji zaniechano ze względu na jego niską jakość i wysokie koszty produkcji.
Kopaliny ilaste mogące znaleźć zastosowanie do produkcji glinoporytu występują pospolicie na terenie kraju. Wymagania w zakresie ich jakości są generalnie niskie. Większość z 33 złóż udokumentowanych na terenie kraju stanowią czwartorzędowe gliny polodowcowe i lessy (gliny lessowe), a tylko pojedyncze złoża obejmują czwartorzędowe iły zastoiskowe lub iły neogeńskie.
Perspektywy wykorzystania zasobów złóż do produkcji glinoporytu, zgodnie z ich pierwotnym przeznaczeniem, są obecnie bardzo mało prawdopodobne ze względu na zmiany, jakie nastąpiły w zakresie wymagań budowlanych, technologii budownictwa, a także ze względu na dostępność lepszych i tańszych materiałów budowlanych. Alternatywnymi kierunkami zastosowania mogą być np. przemysł cementowy lub budownictwo ziemne, ale jest to uzależnione od popytu na surowce tego rodzaju w danym rejonie. Innymi możliwościami zastosowania są: ekologiczne budownictwo z gliny i produkcja materiałów budowlanych na bazie gliny (niewypalanej), ale obecnie tego typu technologie i materiały są rzadko stosowane.
Materiałem zbliżonym do glinoporytu jest „przepalony łupek”, nazywany także „łupkoporytem ze zwałów”, który powstaje w wyniku samoistnych pożarów hałd odpadów wytworzonych w trakcie eksploatacji węgla kamiennego. Iłołupki, mające w tych odpadach znaczny udział, pod wpływem wysokiej temperatury przeobrażają się w wytrzymały materiał ceramiczny. Przepalone łupki są dostępne na polskim rynku. Są stosowane w budownictwie i drogownictwie jako kruszywo budowlane. Ponieważ pochodzą z odpadów, ich zasoby i odzysk nie są ujęte w niniejszym bilansie.
Zasoby i wydobycie
Geologiczne zasoby bilansowe surowców ilastych do produkcji kruszywa lekkiego, stopień ich rozpoznania i stan zagospodarowania złóż przedstawiono w tabeli 1 a rozmieszczenie złóż – na mapie.
Tabela 1. Surowce ilaste do produkcji kruszywa lekkiego – mln m3Stan zasobów geologicznych bilansowych na koniec 2023 roku wynosił 160,609 mln m3 (ok. 321,218 mln t), w tym: do produkcji keramzytu 39,438 mln m3 (ok. 78,877 mln t; 24,6%), do produkcji glinoporytu 121,170 mln m3 (ok. 242,341 mln t; 75,4%).
W 2023 roku zatwierdzono 1 dodatek do dokumentacji geologicznej złoża glin czwartorzędowych do produkcji glinoporytu - Piaskowice w woj. łódzkim. Był to dodatek aktualizujący stan zasobów wykonano w związku z przeznaczeniem części obszaru złoża pod planowaną inwestycję. Ubytek z tego tytułu wyniósł -4,975 mln m3.
W 2023 r. eksploatowano 2 złoża: Gniew II w województwie pomorskim oraz Budy Mszczonowskie w województwie mazowieckim. Wydobycie wyniosło łącznie 0,098 mln m3, w tym: do produkcji keramzytu 0,036 mln m3 (ze złoża Gniew II), do rekultywacji składowiska odpadów 0,062 mln m3 (ze złoża Budy Mszczonowskie). W stosunku do roku poprzedniego wydobycie ogółem spadło o 0,011 mln m3, czyli o 10,1%. Natomiast wydobycie surowca stosowanego do produkcji keramzytu (ze złoża Gniew II) spadło o 0,040 mln m3, czyli o 39,2%.
Stan zasobów przemysłowych na koniec 2023 roku wynosił łącznie 1,729 mln m3 (ok. 3,458 mln t). Zasoby przemysłowe są ustalone tylko w granicach obszarów górniczych, wyznaczonych dla złóż iłów Gniew II i Budy Mszczonowskie.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
W ramach oceny potencjału zasobowego Polski zasoby prognostyczne (kat. D1) surowców do produkcji keramzytu w granicach wyznaczonych 5 obszarów oszacowano na 38 081 mln m3*. Analogiczne zasoby surowców do produkcji glinoporytu oszacowano na 12 138 mln m3 w granicach 4 obszarów prognostycznych. Zidentyfikowano także obszary perspektywiczne (kat. D2) wymienionych kopalin.
Opracował: Wojciech Szczygielski
* Szczygielski W., Walentek I., 2020 – „Surowce ceramiki budowlanej (building ceramics raw materials), surowce do produkcji kruszyw ceramicznych i cementu (mineral raw materials for production of clay aggregates and cement clinker)”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 239-257. PIG-PIB, Warszawa.
2022
Informacje ogólne i występowanie
Występujące w Polsce kopaliny ilaste do wytwarzania kruszyw ceramicznych można podzielić na dwa rodzaje: do produkcji keramzytu (glińca) oraz do produkcji glinoporytu (agloporytu).
Keramzyt produkuje się z surowców ilastych wyróżniających się zdolnością do termicznego pęcznienia. Proces produkcji keramzytu polega na wypaleniu odpowiednio przygotowanego i zgranulowanego surowca w temperaturze 1 050-1 300°C. W trakcie tego procesu granule zwiększają swoją objętość wskutek wydzielania się gazów w miękkiej piroplastycznej masie, a zewnętrzna otoczka ulega nadtopieniu i tworzy spieczony czerep. W ten sposób otrzymujemy porowate, lekkie kruszywo ceramiczne o niskiej nasiąkliwości, wysokiej izolacyjności cieplnej i dużej odporności na różne czynniki. Skłonność surowca do pęcznienia pod wpływem wysokiej temperatury charakteryzuje współczynnik pęcznienia, będący ilorazem objętości gliny w stanie spęcznionym i w stanie wyjściowym. Minimalna wartość współczynnika pęcznienia dla surowca keramzytowego wynosi 2,5, ale pożądana jest rzędu 5 i więcej. W celu zwiększenia spęcznienia surowca mogą być stosowane dodatki technologiczne, takie jak: węgiel brunatny, olej napędowy, ługi posulfitowe. Zazwyczaj surowiec do produkcji keramzytu może być stosowany także do produkcji ceramicznych wyrobów budowlanych: cegły, pustaków ceramicznych itp., ale ich wypał prowadzi się w niższej temperaturze niż wypał keramzytu – poniżej temperatury termicznego pęcznienia danego surowca.
Keramzyt jest stosowany głównie w budownictwie do produkcji betonów i elementów konstrukcyjnych oraz jako materiał izolujący i drenujący. Wykorzystywany jest także w drogownictwie, ogrodnictwie i rolnictwie.
Na terenie kraju jest udokumentowanych 8 złóż surowców do produkcji keramzytu: Budy Mszczonowskie (woj. mazowieckie), Gniew II (woj. pomorskie), Gołaszyn (woj. lubelskie), Nawra (woj. warmińsko-mazurskie), Ruda (woj. podkarpackie), Uniejów (woj. łódzkie), Wierzchocin (woj. wielkopolskie) i Bukowo (Szczecin-Płonia; woj. zachodniopomorskie). Obecnie surowiec do produkcji keramzytu jest eksploatowany tylko ze złoża czwartorzędowych iłów zastoiskowych Gniew II. Wcześniej, do 1995 r., keramzyt produkowano także w Szczecinie z oligoceńskich iłów septariowych (zakład zlikwidowany), a do 2015 r. w miejscowości Budy Mszczonowskie na Mazowszu z iłów plioceńskich (zakład produkcyjny jest nieczynny; złoże iłów jest okresowo eksploatowane do celów innych niż produkcja keramzytu).
Do produkcji glinoporytu stosuje się surowce niepęczniejące – ich współczynnik pęcznienia nie przekracza 1,0. Proces produkcji polega na wypaleniu zgranulowanej mieszanki surowca ilastego z palnymi dodatkami, które w wyniku wypalenia poryzują materiał, a następnie rozkruszeniu otrzymanego spieku. Uzyskane w ten sposób kruszywo cechuje znaczna porowatość otwarta i stosunkowo niska gęstość. W Polsce glinoporyt był produkowany w latach 60.-80. XX wieku. Do produkcji stosowano gliny zwałowe, mady rzeczne i iły plioceńskie. Kruszywo wykorzystywano głównie w budownictwie do produkcji betonów, prefabrykatów betonowych i pustaków, ale produkcji zaniechano ze względu na jego niską jakość i wysokie koszty produkcji.
Kopaliny ilaste mogące znaleźć zastosowanie do produkcji glinoporytu występują pospolicie na terenie kraju. Wymagania w zakresie ich jakości są generalnie niskie. Większość z 33 złóż udokumentowanych na terenie kraju stanowią czwartorzędowe gliny polodowcowe i lessy (gliny lessowe), a tylko pojedyncze złoża obejmują czwartorzędowe iły zastoiskowe lub iły neogeńskie.
Perspektywy wykorzystania zasobów złóż do produkcji glinoporytu, zgodnie z ich pierwotnym przeznaczeniem, są obecnie bardzo mało prawdopodobne ze względu na zmiany, jakie nastąpiły w zakresie wymagań budowlanych, technologii budownictwa, a także ze względu na dostępność lepszych i tańszych materiałów budowlanych. Alternatywnymi kierunkami zastosowania mogą być np. przemysł cementowy lub budownictwo ziemne, ale jest to uzależnione od popytu na surowce tego rodzaju w danym rejonie. Innymi możliwościami zastosowania są: ekologiczne budownictwo z gliny i produkcja materiałów budowlanych na bazie gliny (niewypalanej), ale obecnie tego typu technologie i materiały są rzadko stosowane.
Materiałem zbliżonym do glinoporytu jest „przepalony łupek”, nazywany także „łupkoporytem ze zwałów”, który powstaje w wyniku samoistnych pożarów hałd odpadów wytworzonych w trakcie eksploatacji węgla kamiennego. Iłołupki, mające w tych odpadach znaczny udział, pod wpływem wysokiej temperatury przeobrażają się w wytrzymały materiał ceramiczny. Przepalone łupki są dostępne na polskim rynku. Są stosowane w budownictwie i drogownictwie jako kruszywo budowlane. Ponieważ pochodzą z odpadów, ich zasoby i odzysk nie są ujęte w niniejszym bilansie.
Zasoby i wydobycie
Geologiczne zasoby bilansowe surowców ilastych do produkcji kruszywa lekkiego, stopień ich rozpoznania i stan zagospodarowania złóż przedstawiono w tabeli 1 a rozmieszczenie złóż – na mapie.
Stan zasobów geologicznych bilansowych na koniec 2022 roku wynosił 165 673 mln m3 (ok. 331 346 mln t), w tym: do produkcji keramzytu – 39 528 mln m3 (ok. 79 056 mln t – 23,9%), do produkcji glinoporytu 126 146 mln m3 (ok. 252 292 mln t – 76,1%).
W 2022 roku zatwierdzono 2 dodatki do dokumentacji geologicznych dla złóż surowców do produkcji glinoporytu: złoża lessów Dębówka w woj. lubelskim oraz złoża glin, piasków i iłów czwartorzędowych Dębica w województwie warmińsko-mazurskim:
- Dębówka – zmieniono granice złoża, wyłączając tereny, które właściciele zamierzają zagospodarować w sposób inny niż eksploatacja kopalin, oraz tereny zajęte pod drogę (−0,906 mln m3);
- Dębica – dodatek do dokumentacji wykonano w celu rozliczenia i wykreślenia złoża z bilansu zasobów złóż kopalin (−1 055 mln m3). Przemawiały za tym m.in.: rodzaj i niska jakość surowca, skomplikowana budowa geologiczna o genezie glacitektonicznej, położenie w granicach Otuliny Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej i Obszaru Chronionego Krajobrazu Wysoczyzny Elbląskiej – Zachód. Złoże nie było nigdy eksploatowane.
Ubytek zasobów wynosi łącznie 1 961 mln m3.
W 2022 r. eksploatowano 2 złoża: złoże Gniew II położone na terenie województwa pomorskiego oraz Budy Mszczonowskie w województwie mazowieckim. Wydobycie wyniosło łącznie 0,109 mln m3, w tym: do produkcji keramzytu 0,102 mln m3 (ze złoża Gniew II), do innych celów 0,007 mln m3 (ze złoża Budy Mszczonowskie). W stosunku do roku poprzedniego wydobycie ogółem spadło o 0,003 mln m3, czyli o 2,7%. Natomiast wydobycie surowca stosowanego do produkcji keramzytu (ze złoża Gniew II) spadło o 0,010 mln m3, czyli o 8,7%.
Stan zasobów przemysłowych na koniec 2022 roku wynosił łącznie 1 835 mln m3 (ok. 3 670 mln t). Zasoby przemysłowe są ustalone tylko w granicach obszarów górniczych wyznaczonych dla złóż iłów Gniew II i Budy Mszczonowskie.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
W ramach oceny potencjału zasobowego Polski zasoby prognostyczne (kat. D1) surowców do produkcji keramzytu w granicach wyznaczonych 5 obszarów oszacowano na 38 081 mln m3*. Analogiczne zasoby surowców do produkcji glinoporytu oszacowano na 12 138 mln m3 w granicach 4 obszarów prognostycznych. Zidentyfikowano także obszary perspektywiczne (kat. D2) wymienionych kopalin.
Opracował: Wojciech Szczygielski
* Szczygielski W., Walentek I., 2020 – „Surowce ceramiki budowlanej (building ceramics raw materials), surowce do produkcji kruszyw ceramicznych i cementu (mineral raw materials for production of clay aggregates and cement clinker)”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 239-257. PIG-PIB, Warszawa.
2021
Informacje ogólne i występowanie
Występujące w Polsce kopaliny ilaste do wytwarzania kruszyw ceramicznych można podzielić na dwa rodzaje: do produkcji keramzytu (glińca) oraz do produkcji glinoporytu (agloporytu).
Keramzyt produkuje się z surowców wyróżniających się zdolnością do termicznego pęcznienia. Skłonność surowca do pęcznienia pod wpływem wysokiej temperatury charakteryzuje współczynnik pęcznienia, będący ilorazem objętości gliny w stanie spęcznionym i w stanie wyjściowym. Minimalna wartość współczynnika pęcznienia dla surowca keramzytowego wynosi 2,5, ale pożądana jest rzędu 5 i więcej. W celu zwiększenia spęcznienia surowca mogą być stosowane dodatki technologiczne takie jak: węgiel brunatny, olej napędowy czy ługi posulfitowe. Proces produkcji keramzytu polega na wypaleniu odpowiednio przygotowanego i zgranulowanego surowca w temperaturze 1 050-1 300°C. W trakcie procesu wypalania granule zwiększają swoją objętość wskutek wydzielania się gazów w miękkiej, piroplastycznej masie, a zewnętrzna otoczka ulega nadtopieniu i tworzy spieczony czerep. W ten sposób otrzymujemy porowate, lekkie kruszywo ceramiczne o niskiej nasiąkliwości, wysokiej izolacyjności cieplnej i dużej odporności na różne czynniki. Zazwyczaj surowiec do produkcji keramzytu może być stosowany także do produkcji ceramicznych wyrobów budowlanych: cegły, pustaków ceramicznych itp., ale ich wypał prowadzi się w niższej temperaturze niż wypał keramzytu – poniżej temperatury termicznego pęcznienia danego surowca.
Keramzyt jest stosowany głównie w budownictwie do produkcji betonów i elementów konstrukcyjnych oraz jako materiał izolujący i drenujący. Wykorzystywany jest także w drogownictwie, ogrodnictwie i rolnictwie.
Na terenie kraju jest udokumentowanych 8 złóż surowców do produkcji keramzytu: Budy Mszczonowskie (woj. mazowieckie), Gniew II (woj. pomorskie), Gołaszyn (woj. lubelskie), Nawra (woj. warmińsko-mazurskie), Ruda (woj. podkarpackie), Uniejów (woj. łódzkie), Wierzchocin (woj. wielkopolskie) i Bukowo (Szczecin-Płonia; woj. zachodniopomorskie). Obecnie jest eksploatowane tylko złoże czwartorzędowych iłów zastoiskowych Gniew II. Wcześniej, do 1995 r., keramzyt produkowano także w Szczecinie z oligoceńskich iłów septariowych, a do 2015 r. w miejscowości Budy Mszczonowskie na Mazowszu z iłów plioceńskich.
Do produkcji glinoporytu stosuje się surowce niepęczniejące – ich współczynnik pęcznienia nie przekracza 1,0. Proces produkcji polega na wypaleniu zgranulowanej mieszanki surowca ilastego z palnymi dodatkami, które w wyniku wypalenia poryzują materiał, a następnie rozkruszeniu otrzymanego spieku. Uzyskane w ten sposób kruszywo cechuje znaczna porowatość otwarta i stosunkowo niska gęstość. W Polsce glinoporyt był produkowany w latach od 60. do 80. XX wieku. Do produkcji stosowano gliny zwałowe, mady rzeczne i iły plioceńskie. Kruszywo wykorzystywano głównie w budownictwie do produkcji betonów, prefabrykatów betonowych i pustaków, ale produkcji zaniechano ze względu na niską jakość kruszywa i wysokie koszty produkcji.
Kopaliny ilaste mogące znaleźć zastosowanie do produkcji glinoporytu występują pospolicie na terenie kraju. Wymagania w zakresie ich jakości są generalnie niskie. Większość z 33 złóż udokumentowanych na terenie kraju stanowią czwartorzędowe gliny polodowcowe i lessy (gliny lessowe), a tylko pojedyncze złoża obejmują czwartorzędowe iły zastoiskowe lub iły neogeńskie.
Perspektywy wykorzystania zasobów złóż do produkcji glinoporytu, zgodnie z ich pierwotnym przeznaczeniem, są obecnie bardzo mało prawdopodobne ze względu na zmiany, jakie nastąpiły w zakresie wymagań budowlanych, technologii budownictwa, a także ze względu na dostępność lepszych i tańszych materiałów budowlanych. Alternatywnymi kierunkami zastosowania mogą być np. przemysł cementowy lub budownictwo ziemne, ale jest to uzależnione od położenia danego złoża i popytu w danym rejonie. Innymi potencjalnymi możliwościami zastosowania są ekologiczne budownictwo z gliny i produkcja materiałów budowlanych na bazie gliny (niewypalanej). Na razie tego typu technologie i materiały są rzadko stosowane.
Materiałem zbliżonym do glinoporytu jest „przepalony łupek”, nazywany także „łupkoporytem ze zwałów”, który powstaje w wyniku samoistnych pożarów hałd odpadów wytworzonych w trakcie eksploatacji węgla kamiennego. Iłołupki, mające w tych odpadach znaczny udział, pod wpływem wysokiej temperatury przeobrażają się w wytrzymały materiał ceramiczny. Przepalone łupki są dostępne na polskim rynku i znajdują zastosowanie w budownictwie i drogownictwie, jako kruszywo budowlane. Ponieważ pochodzą z odpadów, ich zasoby i odzysk nie są ujęte w niniejszym bilansie.
Zasoby i wydobycie
Geologiczne zasoby bilansowe surowców ilastych nadających się do produkcji kruszywa lekkiego, stopień ich rozpoznania i stan zagospodarowania złóż przedstawiono w tabeli 1 a rozmieszczenie złóż – na mapie.
Stan zasobów geologicznych bilansowych na koniec 2021 roku wynosił 167 744 mln m3 (ok. 335 488 mln t), w tym: do produkcji keramzytu – 39 637 mln m3 (ok. 79 274 mln t; 23,6%), do produkcji glinoporytu – 128 107 mln m3 (ok. 256 214 mln t; 76,4%).
W roku bilansowym nie odnotowano żadnych decyzji zatwierdzających dokumentacje geologiczne lub dodatki do dokumentacji geologicznych i związanych z tym zmian zasobów.
W 2021 r. eksploatowano tylko złoże Gniew II położone na terenie województwa pomorskiego. Wydobycie surowca do produkcji keramzytu wyniosło 0,112 mln m3. W stosunku do roku poprzedniego wzrosło o 0,002 mln m3, czyli o 1,8%.
Stan zasobów przemysłowych na koniec 2021 roku wynosił 2 063 mln m3 (ok. 4 126 mln t). Zasoby przemysłowe są ustalone w granicach obszarów górniczych dla eksploatowanego złoża Gniew II oraz zaniechanego złoża Budy Mszczonowskie.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
W ramach oceny potencjału zasobowego Polski zasoby prognostyczne (kat. D1) surowców do produkcji keramzytu w granicach wyznaczonych 5 obszarów oszacowano na 38 081 mln m3*. Analogiczne zasoby surowców do produkcji glinoporytu oszacowano na 12 138 mln m3 w granicach 4 obszarów prognostycznych. Zidentyfikowano także obszary perspektywiczne (kat. D2) wymienionych kopalin.
Opracował: Wojciech Szczygielski
* Szczygielski W., Walentek I., 2020 – „Surowce ceramiki budowlanej (building ceramics raw materials), surowce do produkcji kruszyw ceramicznych i cementu (mineral raw materials for production of clay aggregates and cement clinker)”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 239-257. PIG-PIB, Warszawa.
2020
Informacje ogólne i występowanie
Występujące w Polsce kopaliny ilaste do wytwarzania kruszyw ceramicznych można podzielić na dwa rodzaje: do produkcji keramzytu (glińca) oraz do produkcji glinoporytu (agloporytu).
Keramzyt produkuje się z surowców wyróżniających się zdolnością do termicznego pęcznienia. Skłonność surowca do pęcznienia pod wpływem wysokiej temperatury charakteryzuje współczynnik pęcznienia, będący ilorazem objętości gliny w stanie spęcznionym i w stanie wyjściowym. Minimalna wartość współczynnika pęcznienia dla surowca keramzytowego wynosi 2,5, ale pożądana jest rzędu 5 i więcej. W celu zwiększenia spęcznienia surowca mogą być stosowane dodatki technologiczne takie jak: węgiel brunatny, olej napędowy czy ługi posulfitowe. Proces produkcji keramzytu polega na wypaleniu odpowiednio przygotowanego i zgranulowanego surowca w temperaturze 1 050-1 300°C. W trakcie procesu wypalania granule zwiększają swoją objętość wskutek wydzielania się gazów w miękkiej, piroplastycznej masie, a zewnętrzna otoczka ulega nadtopieniu i tworzy spieczony czerep. W ten sposób otrzymujemy porowate, lekkie kruszywo ceramiczne o niskiej nasiąkliwości, wysokiej izolacyjności cieplnej i dużej odporności na różne czynniki. Zazwyczaj surowiec do produkcji keramzytu może być stosowany także do produkcji ceramicznych wyrobów budowlanych: cegły, pustaków ceramicznych itp., ale ich wypał prowadzi się w niższej temperaturze niż wypał keramzytu – poniżej temperatury termicznego pęcznienia danego surowca.
Keramzyt jest stosowany głównie w budownictwie do produkcji betonów i elementów konstrukcyjnych oraz jako materiał izolujący i drenujący. Wykorzystywany jest także w drogownictwie, ogrodnictwie i rolnictwie.
Na terenie kraju jest udokumentowanych 8 złóż surowców do produkcji keramzytu: Budy Mszczonowskie (woj. mazowieckie), Gniew II (woj. pomorskie), Gołaszyn (woj. lubelskie), Nawra (woj. warmińsko-mazurskie), Ruda (woj. podkarpackie), Uniejów (woj. łódzkie), Wierzchocin (woj. wielkopolskie) i Bukowo (Szczecin-Płonia; woj. zachodniopomorskie). Obecnie jest eksploatowane tylko złoże czwartorzędowych iłów zastoiskowych Gniew II. Wcześniej, do 1995 r., keramzyt produkowano także w Szczecinie z oligoceńskich iłów septariowych, a do 2015 r. w miejscowości Budy Mszczonowskie na Mazowszu z iłów plioceńskich.
Do produkcji glinoporytu stosuje się surowce niepęczniejące – ich współczynnik pęcznienia nie przekracza 1,0. Proces produkcji polega na wypaleniu zgranulowanej mieszanki surowca ilastego z palnymi dodatkami. Dodatki w wyniku wypalenia poryzują materiał. Otrzymany spiek jest następnie rozkruszany. Uzyskane w ten sposób kruszywo cechuje znaczna porowatość otwarta i stosunkowo niska gęstość. Było ono stosowane głównie w budownictwie do produkcji betonów, prefabrykatów betonowych i pustaków. Obecnie nie wytwarza się glinoporytu i nie eksploatuje się surowców do jego produkcji.
Surowce glinoporytowe występują pospolicie na terenie kraju. Wymagania w zakresie jakości kopaliny są generalnie niskie – niższe nawet niż w przypadku surowców do produkcji prostych, grubościennych wyrobów ceramiki budowlanej. Większość udokumentowanych złóż stanowią czwartorzędowe gliny polodowcowe i lessy (gliny lessowe), a tylko pojedyncze złoża obejmują czwartorzędowe iły zastoiskowe lub iły neogeńskie.
Materiałem zbliżonym do glinoporytu jest „przepalony łupek”, nazywany także „łupkoporytem ze zwałów”, który powstaje w wyniku samoistnych pożarów hałd odpadów wytworzonych w trakcie eksploatacji węgla kamiennego. Iłołupki, mające w tych odpadach znaczny udział, pod wpływem wysokiej temperatury przeobrażają się w wytrzymały materiał ceramiczny. Przepalone łupki są dostępne na polskim rynku i znajdują zastosowanie w budownictwie i drogownictwie, jako kruszywo budowlane. Ponieważ pochodzą z odpadów, ich zasoby i odzysk nie są ujęte w niniejszym bilansie.
Zasoby i wydobycie
Geologiczne zasoby bilansowe surowców ilastych nadających się do produkcji kruszywa lekkiego, stopień ich rozpoznania i stan zagospodarowania złóż przedstawiono w tabeli 1 a rozmieszczenie złóż – na mapie.
Stan zasobów geologicznych bilansowych na koniec 2020 roku wynosił 167 856 mln m3 (ok. 335 712 mln t), w tym: do produkcji keramzytu 39 749 mln m3 (ok. 79 498 mln t; 23,7)%, do produkcji agloporytu 128 107 mln m3 (ok. 256 214 mln t; 76,3%).
W ostatnim roku nie zatwierdzono żadnych, nowych dokumentacji geologicznych dla złóż tej kopaliny i w związku z tym nie wystąpiły ruchy zasobów z tego tytułu.
Wydobycie w 2020 roku wyniosło 0,110 mln m3. W stosunku do poprzedniego roku nieznacznie wzrosło – o 0,001 mln m3, czyli o 0,9%.
Stan zasobów przemysłowych na koniec 2020 roku wynosił 2 174 mln m3 (ok. 4 348 mln t). Zasoby przemysłowe są ustalone w granicach obszarów górniczych dla eksploatowanego złoża Gniew II oraz zaniechanego złoża Budy Mszczonowskie.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
W ramach oceny potencjału zasobowego Polski zasoby prognostyczne (kat. D1) surowców do produkcji keramzytu w granicach wyznaczonych 5 obszarów oszacowano na 38 081 mln m3*. Analogiczne zasoby surowców do produkcji glinoporytu oszacowano na 12 138 mln m3 w granicach 4 obszarów prognostycznych. Zidentyfikowano także obszary perspektywiczne (kat. D2) wymienionych kopalin.
Opracował: Wojciech Szczygielski
* Szczygielski W., Walentek I., 2020 – „Surowce ceramiki budowlanej (building ceramics raw materials), surowce do produkcji kruszyw ceramicznych i cementu (mineral raw materials for production of clay aggregates and cement clinker)”. W: „ Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 239-257. PIG-PIB, Warszawa.
2019
Informacje ogólne i występowanie
Występujące w Polsce kopaliny ilaste do wytwarzania kruszyw ceramicznych można podzielić na dwa rodzaje: do produkcji keramzytu (glińca) oraz do produkcji glinoporytu (agloporytu).
Keramzyt produkuje się z surowców wyróżniających się zdolnością do termicznego pęcznienia. Skłonność surowca do pęcznienia pod wpływem wysokiej temperatury charakteryzuje współczynnik pęcznienia, będący ilorazem objętości gliny w stanie spęcznionym i w stanie wyjściowym. Minimalna wartość współczynnika pęcznienia dla surowca keramzytowego wynosi 2,5, ale pożądana jest rzędu 5 i więcej. W celu zwiększenia spęcznienia surowca mogą być stosowane dodatki technologiczne takie jak: węgiel brunatny, olej napędowy czy ługi posulfitowe. Proces produkcji keramzytu polega na wypaleniu odpowiednio przygotowanego i zgranulowanego surowca w temperaturze 1 050-1 300°C. W trakcie procesu wypalania granule zwiększają swoją objętość wskutek wydzielania się gazów w miękkiej, piroplastycznej masie, a zewnętrzna otoczka ulega nadtopieniu i tworzy spieczony czerep. W ten sposób otrzymujemy porowate, lekkie kruszywo ceramiczne o niskiej nasiąkliwości, wysokiej izolacyjności cieplnej i dużej odporności na różne czynniki. Zazwyczaj surowiec do produkcji keramzytu może być stosowany także do produkcji ceramicznych wyrobów budowlanych: cegły, pustaków ceramicznych itp., ale ich wypał prowadzi się w niższej temperaturze niż wypał keramzytu – poniżej temperatury termicznego pęcznienia danego surowca.
Keramzyt jest stosowany głównie w budownictwie do produkcji betonów i elementów konstrukcyjnych oraz jako materiał izolujący i drenujący. Wykorzystywany jest także w drogownictwie, ogrodnictwie i rolnictwie.
Na terenie kraju jest udokumentowanych 8 złóż surowców do produkcji keramzytu: Budy Mszczonowskie (woj. mazowieckie), Gniew II (woj. pomorskie), Gołaszyn (woj. lubelskie), Nawra (woj. warmińsko-mazurskie), Ruda (woj. podkarpackie), Uniejów (woj. łódzkie), Wierzchocin (woj. wielkopolskie) i Bukowo (Szczecin-Płonia; woj. zachodniopomorskie). Obecnie jest eksploatowane tylko złoże czwartorzędowych iłów zastoiskowych Gniew II. Wcześniej, do 1995 r., keramzyt produkowano także w Szczecinie z oligoceńskich iłów septariowych, a do 2015 r. w miejscowości Budy Mszczonowskie na Mazowszu z iłów plioceńskich.
Do produkcji glinoporytu stosuje się surowce niepęczniejące – ich współczynnik pęcznienia nie przekracza 1,0. Proces produkcji polega na wypaleniu zgranulowanej mieszanki surowca ilastego z palnymi dodatkami. Dodatki w wyniku wypalenia poryzują materiał. Otrzymany spiek jest następnie rozkruszany. Uzyskane w ten sposób kruszywo cechuje znaczna porowatość otwarta i stosunkowo niska gęstość. Było ono stosowane głównie w budownictwie do produkcji betonów, prefabrykatów betonowych i pustaków. Obecnie nie produkuje się glinoporytu i nie eksploatuje się surowców do jego produkcji.
Surowce glinoporytowe występują pospolicie na terenie kraju. Wymagania jakościowe, jakie powinna spełniać kopalina tego typu, są niskie – niższe nawet niż w przypadku surowców do produkcji prostych, grubościennych wyrobów ceramiki budowlanej. Większość udokumentowanych złóż to złoża czwartorzędowych glin polodowcowych i lessów (gliny lessowe), a tylko pojedyncze to złoża trzeciorzędowych iłów krakowieckich, iłów poznańskich lub czwartorzędowych iłów zastoiskowych.
Materiałem zbliżonym do glinoporytu jest „przepalony łupek”, nazywany także „łupkoporytem ze zwałów”, który powstaje w wyniku samoistnych pożarów hałd odpadów wytworzonych w trakcie eksploatacji węgla kamiennego. Iłołupki, mające w tych odpadach znaczny udział, pod wpływem wysokiej temperatury przeobrażają się w wytrzymały materiał ceramiczny. Przepalone łupki są dostępne na polskim rynku i znajdują zastosowanie w budownictwie i drogownictwie, jako kruszywo. Ponieważ pochodzą z odpadów, ich zasoby i wydobycie nie są ujęte w bilansie.
Zasoby i wydobycie
Geologiczne zasoby bilansowe surowców ilastych nadających się do produkcji kruszywa lekkiego, stopień ich rozpoznania i stan zagospodarowania złóż przedstawiono w tabeli 1 a rozmieszczenie złóż – na mapie.
Stan zasobów geologicznych bilansowych na koniec 2019 roku wynosił 167 969 mln m3 (ok. 335 938 mln t), z tego: zasoby surowców do produkcji keramzytu 39 862 mln m3 (ok. 79 724 mln t) – co stanowi 23,7% ogółu, oraz zasoby surowców do produkcji agloporytu 128 107 mln m3 (ok. 256 214 mln t), czyli 76,3%.
W ostatnim roku nie zatwierdzono żadnych, nowych dokumentacji geologicznych dla złóż tej kopaliny i w związku z tym nie wystąpiły ruchy zasobów z tego tytułu.
Wydobycie w 2019 roku wyniosło 0,109 mln m3. W stosunku do poprzedniego roku wzrosło o 0,009 mln m3, czyli o 8,7%.
Stan zasobów przemysłowych na koniec 2019 roku wynosił 2 287 mln m3 (ok. 4 574 mln t). Zasoby przemysłowe są ustalone w granicach obszarów górniczych dla eksploatowanego złoża Gniew II oraz zaniechanego złoża Budy Mszczonowskie. Eksploatację na obszarze złoża Gniew II prowadzono zarówno w granicach zasobów przemysłowych, jak również nieprzemysłowych (ubytki odpowiednio 0,093 i 0,016 mln m3).
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
W ramach oceny potencjału zasobowego Polski zasoby prognostyczne (kat. D1) surowców do produkcji keramzytu w granicach wyznaczonych 5 obszarów oszacowano na 38 081 mln m3*. Analogiczne zasoby surowców do produkcji glinoporytu oszacowano na 12 138 mln m3 w granicach 4 obszarów prognostycznych. Zidentyfikowano także obszary perspektywiczne (kat. D2) wymienionych kopalin.
Opracował: Wojciech Szczygielski
* Szczygielski W., Walentek I., 2020 – „Surowce ceramiki budowlanej (building ceramics raw materials), surowce do produkcji kruszyw ceramicznych i cementu (mineral raw materials for production of clay aggregates and cement clinker)”. W: „ Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 239-257. PIG-PIB, Warszawa.
2018
Występujące w Polsce kopaliny ilaste do wytwarzania kruszyw ceramicznych można podzielić na dwa rodzaje: do produkcji keramzytu (glińca) oraz do produkcji glinoporytu (agloporytu).
Keramzyt produkuje się z surowców wyróżniających się zdolnością do termicznego pęcznienia. Skłonność surowca do pęcznienia pod wpływem wysokiej temperatury charakteryzuje współczynnik pęcznienia, będący ilorazem objętości gliny w stanie spęcznionym i w stanie wyjściowym. Minimalna wartość współczynnika pęcznienia dla surowca keramzytowego wynosi 2,5, ale pożądana jest rzędu 5 i więcej. W celu zwiększenia spęcznienia surowca mogą być stosowane dodatki technologiczne takie jak: węgiel brunatny, olej napędowy czy ługi posulfitowe. Proces produkcji keramzytu polega na wypaleniu odpowiednio przygotowanego i zgranulowanego surowca w temperaturze 1 050-1 300°C. W trakcie procesu wypalania granule zwiększają swoją objętość wskutek wydzielania się gazów w miękkiej, piroplastycznej masie, a zewnętrzna otoczka ulega nadtopieniu i tworzy spieczony czerep. W ten sposób otrzymujemy porowate, lekkie kruszywo ceramiczne o niskiej nasiąkliwości, wysokiej izolacyjności cieplnej i dużej odporności na różne czynniki. Zazwyczaj surowiec do produkcji keramzytu może być stosowany także do produkcji ceramicznych wyrobów budowlanych: cegły, pustaków ceramicznych itp., ale ich wypał prowadzi się w niższej temperaturze niż wypał keramzytu – poniżej temperatury termicznego pęcznienia danego surowca.
Keramzyt jest stosowany głównie w budownictwie do produkcji betonów i elementów konstrukcyjnych oraz jako materiał izolujący i drenujący. Wykorzystywany jest także w drogownictwie, ogrodnictwie i rolnictwie.
Na terenie kraju udokumentowano 8 złóż surowców do produkcji keramzytu: Budy Mszczonowskie (woj. mazowieckie), Gniew II (woj. pomorskie), Gołaszyn (woj. lubelskie), Nawra (woj. warmińsko-mazurskie), Ruda (woj. podkarpackie), Uniejów (woj. łódzkie), Wierzchocin (woj. wielkopolskie) i Bukowo (Szczecin-Płonia) (woj. zachodniopomorskie).
Eksploatowane jest tylko złoże czwartorzędowych iłów zastoiskowych Gniew II. Jeszcze w 2015 r. wydobywano iły plioceńskie ze złoża Budy Mszczonowskie na Mazowszu, ale eksploatacji i produkcji keramzytu zaniechano. Do 1995 r. keramzyt był produkowany także z oligoceńskich iłów septariowych ze złoża Bukowo (Szczecin-Płonia) w Szczecinie.
Do produkcji glinoporytu stosuje się surowce niepęczniejące – ich współczynnik pęcznienia nie przekracza 1,0. Proces produkcji polega na wypaleniu zgranulowanej mieszanki surowca ilastego z palnymi dodatkami. Dodatki w wyniku wypalenia poryzują materiał. Otrzymany spiek jest następnie rozkruszany. Uzyskane w ten sposób kruszywo cechuje znaczna porowatość otwarta i stosunkowo niska gęstość. Było ono stosowane głównie w budownictwie do produkcji betonów, prefabrykatów betonowych i pustaków. Obecnie nie produkuje się glinoporytu i nie eksploatuje się złóż tej kopaliny.
Surowce glinoporytowe występują pospolicie na terenie kraju. Wymagania jakościowe, jakie powinna spełniać kopalina tego typu, są niskie – niższe nawet niż w przypadku surowców do produkcji prostych, grubościennych wyrobów ceramiki budowlanej. Większość udokumentowanych złóż to złoża czwartorzędowych glin polodowcowych i lessów (gliny lessowe), a tylko pojedyncze to złoża trzeciorzędowych iłów krakowieckich, iłów poznańskich lub czwartorzędowych iłów zastoiskowych.
Materiałem zbliżonym do glinoporytu jest „przepalony łupek”, nazywany także „łupkoporytem ze zwałów”, który powstaje w wyniku samoistnych pożarów hałd odpadów wytworzonych w trakcie eksploatacji węgla kamiennego. Iłołupki, mające w tych odpadach znaczny udział, pod wpływem wysokiej temperatury przeobrażają się w wytrzymały materiał ceramiczny. Przepalone łupki są dostępne na polskim rynku i znajdują zastosowanie w budownictwie i drogownictwie, jako kruszywo. Ponieważ pochodzą z odpadów, ich zasoby i wydobycie nie są ujęte w bilansie.
Geologiczne zasoby bilansowe surowców ilastych nadających się do produkcji kruszywa lekkiego, stopień ich rozpoznania i stan zagospodarowania złóż przedstawiono w tabeli 1 a rozmieszczenie złóż – na mapie.
Stan zasobów geologicznych bilansowych na koniec 2018 roku wynosił 168 078 mln m3 (ok. 336 156 mln t), z tego zasoby surowca do produkcji keramzytu 39 971 mln m3 (ok. 78 742 mln t), co stanowi 23,8%.
Ubytek zasobów bilansowych w stosunku do poprzedniego roku wyniósł 0,108 mln m3 i jest wynikiem wydobycia kopaliny i strat zasobów.
Wydobycie w 2018 roku wyniosło 0,100 mln m3. W stosunku do poprzedniego roku zmniejszyło się 0,005 mln m3, czyli o 4,8%.
Stan zasobów przemysłowych na koniec 2018 roku wynosił 2 381 mln m3 (ok. 4 762 mln t). Zasoby przemysłowe są ustalone w granicach obszarów górniczych dla eksploatowanego złoża Gniew II oraz zaniechanego złoża Budy Mszczonowskie.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
2017
Występujące w Polsce kopaliny ilaste do wytwarzania kruszyw ceramicznych można podzielić na dwa rodzaje: do produkcji keramzytu (glińca) oraz do produkcji glinoporytu (agloporytu).
Keramzyt produkuje się z surowców wyróżniających się zdolnością do termicznego pęcznienia. Skłonność surowca do pęcznienia pod wpływem wysokiej temperatury charakteryzuje współczynnik pęcznienia, będący ilorazem objętości gliny w stanie spęcznionym i w stanie wyjściowym. Minimalna wartość współczynnika pęcznienia dla surowca keramzytowego wynosi 2,5, ale pożądana jest rzędu 5 i więcej. W celu zwiększenia spęcznienia surowca mogą być stosowane dodatki technologiczne takie jak: węgiel brunatny, olej napędowy czy ługi posulfitowe. Proces produkcji keramzytu polega na wypaleniu odpowiednio przygotowanego i zgranulowanego surowca w temperaturze 1 050-1 300°C. W trakcie procesu wypalania granule zwiększają swoją objętość wskutek wydzielania się gazów w miękkiej, piroplastycznej masie, a zewnętrzna otoczka ulega nadtopieniu i tworzy spieczony czerep. W ten sposób otrzymujemy porowate, lekkie kruszywo ceramiczne o niskiej nasiąkliwości, wysokiej izolacyjności cieplnej i dużej odporności na różne czynniki. Zazwyczaj surowiec do produkcji keramzytu może być stosowany także do produkcji ceramicznych wyrobów budowlanych: cegły, pustaków ceramicznych itp., ale ich wypał prowadzi się w niższej temperaturze niż wypał keramzytu – poniżej temperatury termicznego pęcznienia danego surowca.
Keramzyt jest stosowany głównie w budownictwie do produkcji betonów i elementów konstrukcyjnych oraz jako materiał izolujący i drenujący. Wykorzystywany jest także w drogownictwie, ogrodnictwie i rolnictwie.
Na terenie kraju udokumentowano 8 złóż surowców do produkcji keramzytu: Budy Mszczonowskie (woj. mazowieckie), Gniew II (woj. pomorskie), Gołaszyn (woj. lubelskie), Nawra (woj. warmińsko-mazurskie), Ruda (woj. podkarpackie), Uniejów (woj. łódzkie), Wierzchocin (woj. wielkopolskie) i Bukowo (Szczecin-Płonia) (woj. zachodniopomorskie).
Do produkcji glinoporytu stosuje się surowce niepęczniejące – ich współczynnik pęcznienia nie przekracza 1,0. Proces produkcji polega na wypaleniu zgranulowanej mieszanki surowca ilastego z palnymi dodatkami. Dodatki w wyniku wypalenia poryzują materiał. Otrzymany spiek jest następnie rozkruszany. Uzyskane w ten sposób kruszywo cechuje znaczna porowatość otwarta i stosunkowo niska gęstość. Było ono stosowane głównie w budownictwie do produkcji betonów, prefabrykatów betonowych i pustaków. Obecnie nie produkuje się glinoporytu i nie eksploatuje się złóż tej kopaliny.
Surowce glinoporytowe występują pospolicie na terenie kraju. Wymagania jakościowe, jakie powinna spełniać kopalina tego typu, są niskie – niższe nawet niż w przypadku surowców do produkcji prostych, grubościennych wyrobów ceramiki budowlanej. Większość udokumentowanych złóż to złoża czwartorzędowych glin polodowcowych i lessów (gliny lessowe), a tylko pojedyncze to złoża trzeciorzędowych iłów krakowieckich, iłów poznańskich lub czwartorzędowych iłów zastoiskowych.
Materiałem zbliżonym do glinoporytu jest „przepalony łupek”, nazywany także „łupkoporytem ze zwałów”, który powstaje w wyniku samoistnych pożarów hałd odpadów wytworzonych w trakcie eksploatacji węgla kamiennego. Iłołupki, mające w tych odpadach znaczny udział, pod wpływem wysokiej temperatury przeobrażają się w wytrzymały materiał ceramiczny. Przepalone łupki są dostępne na polskim rynku i znajdują zastosowanie w budownictwie i drogownictwie, jako kruszywo. Ponieważ pochodzą z odpadów, ich zasoby i wydobycie nie są ujęte w bilansie.
Geologiczne zasoby bilansowe surowców ilastych nadających się do produkcji kruszywa lekkiego, stopień ich rozpoznania i stan zagospodarowania złóż przedstawiono w tabeli 1 a rozmieszczenie złóż – na mapie.
Stan zasobów geologicznych bilansowych na koniec 2017 r. wyniósł 168,19 mln m3 (336,38 mln t), z tego zasoby surowca do produkcji keramzytu 40,07 mln m3 (80,14 mln t), co stanowi 23,8%.
Ubytek zasobów bilansowych w stosunku do poprzedniego roku wyniósł 0,373 mln m3. Większa jego część (0,267 mln m3) jest wynikiem aktualizacji granic i zasobów złoża Budy Mszczonowskie, ujętych w dodatku do dokumentacji geologicznej, wykonanym w związku z zaniechaniem eksploatacji. Pozostały ubytek (0,106 mln m3) jest skutkiem eksploatacji i strat zasobów złoża Gniew II.
Wydobycie w 2017 r. wyniosło 0,105 mln m3. W stosunku do poprzedniego roku wzrosło o 8,5%. Jest to najwyższy poziom wydobycia od 2012 r.
Stan zasobów przemysłowych na koniec 2017 r. wynosił 1,16 mln m3 (ok. 2,32 mln t), co stanowi 54,6% stanu z roku poprzedniego.
Ubytek zasobów przemysłowych rok do roku wynosi 1 394 mln m3, z czego większość, bo 1 287 mln m3, stanowią zasoby przemysłowe złoża Budy Mszczonowskie zdjęte z ewidencji w związku z zakończeniem jego eksploatacji, a pozostałe 0,106 mln m3 stanowią ubytki wynikające z eksploatacji i strat zasobów w złożu Gniew II.
Zasoby przemysłowe są obecnie ustalone tylko dla fragmentu złoża Gniew II w granicach obszaru górniczego.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
2016
Występujące w Polsce kopaliny ilaste do wytwarzania kruszyw ceramicznych można podzielić na dwa rodzaje: do produkcji keramzytu (glińca) oraz do produkcji glinoporytu (agloporytu).
Keramzyt produkuje się z surowców wyróżniających się zdolnością do termicznego pęcznienia. Skłonność surowca do pęcznienia pod wpływem wysokiej temperatury charakteryzuje współczynnik pęcznienia będący ilorazem objętości gliny w stanie spęcznionym i w stanie wyjściowym. Minimalna wartość współczynnika pęcznienia dla surowca keramzytowego wynosi 2,5, ale pożądana jest rzędu 5 i więcej. W celu zwiększenia spęcznienia surowca mogą być stosowane dodatki technologiczne takie jak: węgiel brunatny, olej napędowy czy ługi posulfitowe. Proces produkcji keramzytu polega na wypaleniu odpowiednio przygotowanego i zgranulowanego surowca w temperaturze 1 050-1 300°C. W trakcie procesu wypalania granule zwiększają swoją objętość wskutek wydzielania się gazów w miękkiej – piroplastycznej masie, a zewnętrzna otoczka ulega nadtopieniu tworząc spieczony czerep. W ten sposób otrzymujemy porowate, lekkie kruszywo ceramiczne o niskiej nasiąkliwości, wysokiej izolacyjności cieplnej i dużej odporności na różne czynniki.
Keramzyt jest stosowany głównie w budownictwie do produkcji betonów i elementów konstrukcyjnych oraz jako materiał izolujący i drenujący. Wykorzystywany jest także w drogownictwie, ogrodnictwie i rolnictwie.
W Polsce jest udokumentowanych 8 złóż surowców do produkcji keramzytu. Eksploatowane są 2 z nich: ze złoża Budy Mszczonowskie na Mazowszu wydobywa się iły plioceńskie, natomiast ze złoża Gniew II na Pomorzu – czwartorzędowe iły zastoiskowe. Do 1995 r. keramzyt produkowano także z oligoceńskich iłów septariowych ze złoża Bukowo (Szczecin-Płonia) w Szczecinie. Pozostałe, nieeksploatowane złoża, to: Gołaszyn, Nawra, Ruda, Uniejów i Wierzchocin.
Zazwyczaj surowiec do produkcji keramzytu może być stosowany także do produkcji ceramicznych wyrobów budowlanych: cegły, pustaków ceramicznych itp., ale ich wypał prowadzi się w niższej temperaturze niż wypał keramzytu – poniżej temperatury termicznego pęcznienia danego surowca.
Do produkcji glinoporytu stosuje się surowce niepęczniejące – współczynnik pęcznienia nie przekracza 1,0. Proces produkcji polega na wypaleniu zgranulowanej mieszanki surowca ilastego z palnymi dodatkami. Dodatki w wyniku wypalenia poryzują materiał. Otrzymany spiek jest następnie rozkruszany. Uzyskane w ten sposób kruszywo cechuje znaczna porowatość otwarta i stosunkowo niska gęstość. Było ono stosowane głównie w budownictwie do produkcji betonów, prefabrykatów betonowych i pustaków. Obecnie nie produkuje się glinoporytu i nie eksploatuje się złóż tej kopaliny.
Surowce glinoporytowe występują pospolicie na terenie kraju. Wymagania jakościowe, jakie powinna spełniać kopalina tego typu, są generalnie niskie – niższe nawet niż stawiane surowcom do produkcji prostych, grubościennych wyrobów ceramiki budowlanej. Większość udokumentowanych złóż reprezentuje czwartorzędowe gliny polodowcowe i lessy (gliny lessowe), a tylko pojedyncze to trzeciorzędowe iły krakowieckie, iły poznańskie lub czwartorzędowe iły zastoiskowe.
Materiałem zbliżonym do glinoporytu jest „przepalony łupek”, nazywany także „łupkoporytem ze zwałów”, który powstaje w wyniku samoistnych pożarów hałd odpadów wytworzonych w trakcie eksploatacji węgla kamiennego. Iłołupki, mające w tych odpadach znaczny udział, pod wpływem wysokiej temperatury przeobrażają się w wytrzymały materiał ceramiczny. Przepalone łupki są dostępne na polskim rynku znajdując zastosowanie w budownictwie i drogownictwie, jako kruszywo. Ponieważ pochodzą z odpadów ich zasoby i wydobycie nie są ujęte w bilansie.
Geologiczne zasoby bilansowe surowców ilastych nadających się do produkcji kruszywa lekkiego, stopień ich rozpoznania i stan zagospodarowania złóż przedstawiono w tabeli 1 a rozmieszczenie złóż – na mapie.
Stan zasobów geologicznych bilansowych na koniec 2016 r. wyniósł 168,56 mln m3 (337,12 mln t), z tego zasoby surowca do produkcji keramzytu 40,44 mln m3 (80,88 mln t), co stanowi 24,0%.
Ubytek zasobów bilansowych w stosunku do poprzedniego roku wyniósł 0,097 mln m3 i w całości był spowodowany wydobyciem kopaliny do produkcji keramzytu. Poziom wydobycia pozostaje na tym samym poziomie.
W 2016 r. nie zostały zatwierdzone żadne nowe dokumentacje geologiczne złóż tej kopaliny.
Zasoby przemysłowe są ustalone tylko dla fragmentów złóż eksploatowanych w granicach obszarów górniczych. Stan zasobów przemysłowych na koniec 2016 r. wyniósł 2,55 mln m3 (5,10 mln t). Ubytek zasobów o 0,10 mln m3 wynika z eksploatacji.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
2015
Występujące w Polsce kopaliny ilaste do wytwarzania kruszyw ceramicznych można podzielić na dwa rodzaje: do produkcji keramzytu (glińca) i do produkcji glinoporytu (agloporytu).
Keramzyt produkuje się z surowców pęczniejących pod wpływem wysokiej temperatury. Współczynnik pęcznienia jest ilorazem objętości gliny w stanie spęcznionym i objętości gliny w stanie wyjściowym. Minimalna wartość współczynnika pęcznienia dla surowca keramzytowego wynosi 2,5, ale pożądana to 5 i więcej. W celu zwiększenia spęcznienia surowca można stosować dodatki technologiczne takie jak węgiel brunatny, olej napędowy czy ługi posulfitowe. Proces produkcji keramzytu polega na wypaleniu odpowiednio przygotowanego i zgranulowanego surowca w temperaturze 1 050-1 300°C. Podczas wypalania objętość granuli rośnie wskutek wydzielania się gazów w miękkiej, piroplastycznej masie, a zewnętrzna otoczka ulega nadtopieniu i tworzy się spieczony czerep. W ten sposób powstaje porowate, lekkie kruszywo ceramiczne o niskiej nasiąkliwości, wysokiej izolacyjności cieplnej i dużej odporności na różne czynniki.
Keramzyt jest stosowany głównie w budownictwie do produkcji betonu i elementów konstrukcyjnych oraz jako materiał izolujący i drenujący. Wykorzystywany jest także w drogownictwie, ogrodnictwie i rolnictwie.
W Polsce znajduje się osiem udokumentowanych złóż surowców do produkcji keramzytu. Eksploatowane są dwa z nich: ze złoża Budy Mszczonowskie na Mazowszu wydobywa się plioceńskie iły, natomiast ze złoża Gniew na Pomorzu – czwartorzędowe iły zastoiskowe. Do 1995 r. keramzyt produkowano także z oligoceńskich iłów septariowych ze złoża Bukowo (Szczecin-Płonia) w Szczecinie. Pozostałe, nieeksploatowane złoża to: Gołaszyn, Nawra, Ruda, Uniejów i Wierzchocin.
Zazwyczaj surowiec do produkcji keramzytu może być stosowany także do produkcji ceramicznych wyrobów budowlanych: cegły, pustaków ceramicznych itp., ale są one wypalane w niższej temperaturze niż keramzyt – poniżej temperatury termicznego pęcznienia danego surowca.
Do produkcji glinoporytu stosuje się surowce niepęczniejące (współczynnik pęcznienia nie przekracza 1,0). Proces produkcji polega na wypaleniu zgranulowanej mieszanki surowca ilastego z palnymi dodatkami. Dodatki w wyniku wypalenia poryzują materiał. Otrzymany spiek jest następnie rozkruszany. Uzyskane w ten sposób kruszywo odznacza się znaczną porowatością otwartą i stosunkowo niską gęstością. Kruszywo to było stosowane głównie w budownictwie do produkcji betonów, prefabrykatów betonowych i pustaków. Obecnie nie produkuje się glinoporytu i nie eksploatuje się złóż surowca wykorzystywanego w tym celu.
Surowce glinoporytowe występują pospolicie na terenie kraju. Wymagania jakościowe, jakie powinna spełniać kopalina tego typu, są generalnie niskie – niższe nawet niż w przypadku surowców do produkcji prostych, grubościennych wyrobów ceramiki budowlanej. Większość udokumentowanych złóż to czwartorzędowe gliny polodowcowe i lessy (gliny lessowe), a tylko pojedyncze reprezentują trzeciorzędowe iły krakowieckie, iły poznańskie lub czwartorzędowe iły zastoiskowe.
Materiałem zbliżonym do glinoporytu jest „przepalony łupek”, nazywany także „łupkoporytem ze zwałów”, który powstaje w wyniku samoistnych pożarów hałd odpadów wytworzonych w trakcie eksploatacji węgla kamiennego. Iłołupki, stanowiące znaczną część tych odpadów, pod wpływem wysokiej temperatury przeobrażają się w wytrzymały materiał ceramiczny. Przepalone łupki są dostępne na polskim rynku; mają zastosowanie w budownictwie i drogownictwie jako kruszywo. Ponieważ pochodzą z odpadów ich zasoby i wydobycie nie są ujęte w tym bilansie.
Geologiczne zasoby bilansowe surowców ilastych nadających się do produkcji kruszywa lekkiego, stopień ich rozpoznania i stan zagospodarowania złóż przedstawiono w tabeli 1 a rozmieszczenie złóż – na mapie.
Stan zasobów geologicznych bilansowych na koniec 2015 r. wyniósł 168,66 mln m3 (337,32 mln t), z tego zasoby surowca do produkcji keramzytu – 40,54 mln m3 (81,08 mln t), czyli stanowi 24,0%.
Zasoby bilansowe w stosunku do 2014 r. zmniejszyły się o 0,103 mln m3. Ubytek jest wynikiem wyłącznie eksploatacji i strat.
W 2015 roku nie zostały zatwierdzone żadne nowe dokumentacje geologiczne złóż.
Zasoby przemysłowe są ustalone tylko dla fragmentów złóż eksploatowanych w granicach obszarów górniczych. Stan zasobów przemysłowych na koniec 2015 r. wyniósł 2,65 mln m3 (5,30 mln t). Ubytek zasobów (0,01 mln m3) wynika z eksploatacji i strat.
Wydobycie kopaliny w 2015 r. wyniosło 0,097 mln m3 surowca do produkcji keramzytu, czyli o 0,003 mln m3 (3%) więcej niż w roku poprzednim. Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
2014
Występujące w Polsce kopaliny ilaste do wytwarzania kruszyw ceramicznych można podzielić na dwa rodzaje:
- do produkcji keramzytu (glińca),
- do produkcji glinoporytu (agloporytu).
Keramzyt produkuje się z surowców wyróżniających się zdolnością do termicznego pęcznienia. Skłonność surowca do pęcznienia pod wpływem wysokiej temperatury charakteryzuje współczynnik pęcznienia będący ilorazem objętości gliny w stanie spęcznionym i w stanie wyjściowym. Minimalna wartość współczynnika pęcznienia dla surowca keramzytowego wynosi 2,5, ale pożądana jest rzędu 5 i więcej. W celu zwiększenia spęcznienia surowca mogą być stosowane dodatki technologiczne takie jak: węgiel brunatny, olej napędowy, ługi posulfitowe. Proces produkcji keramzytu polega na wypaleniu odpowiednio przygotowanego i zgranulowanego surowca w temperaturze 1 050-1 300°C. W trakcie procesu wypalania granule zwiększają swoją objętość wskutek wydzielania się gazów w miękkiej – piroplastycznej masie, a zewnętrzna otoczka ulega nadtopieniu tworząc spieczony czerep. W ten sposób otrzymujemy porowate, lekkie kruszywo ceramiczne o niskiej nasiąkliwości, wysokiej izolacyjności cieplnej i dużej odporności na różne czynniki.
Keramzyt stosowany jest głównie w budownictwie do produkcji betonów i elementów konstrukcyjnych oraz jako materiał izolujący i drenujący. Wykorzystywany jest także w drogownictwie, ogrodnictwie i rolnictwie.
Na terenie kraju jest 8 udokumentowanych złóż surowców do produkcji keramzytu. Eksploatowane są 2 z nich: ze złoża Budy Mszczonowskie na Mazowszu wydobywa się iły plioceńskie, natomiast ze złoża Gniew na Pomorzu czwartorzędowe iły zastoiskowe. Do 1995 roku keramzyt produkowano także z oligoceńskich iłów septariowych ze złoża Bukowo (Szczecin-Płonia) w Szczecinie. Pozostałe, nieeksploatowane złoża, to: Gołaszyn, Nawra, Ruda, Uniejów, Wierzchocin.
Zazwyczaj surowiec do produkcji keramzytu może być stosowany także do produkcji ceramicznych wyrobów budowlanych: cegły, pustaków ceramicznych itp., ale ich wypał prowadzi się w niższej temperaturze niż wypał keramzytu – poniżej temperatury termicznego pęcznienia danego surowca.
Do produkcji glinoporytu stosuje się surowce nie pęczniejące – współczynnik pęcznienia nie przekracza 1,0. Proces produkcji polega na wypaleniu zgranulowanej mieszanki surowca ilastego z palnymi dodatkami. Dodatki w wyniku wypalenia poryzują materiał. Otrzymany spiek jest następnie rozkruszany. Uzyskane w ten sposób kruszywo cechuje znaczna porowatość otwarta i stosunkowo niska gęstość. Było ono stosowane głównie w budownictwie do produkcji betonów, prefabrykatów betonowych i pustaków. Obecnie nie produkuje się glinoporytu i nie eksploatuje się złóż tej kopaliny.
Surowce glinoporytowe występują pospolicie na terenie kraju. Wymagania jakościowe jakie powinna spełniać kopalina tego typu, są generalnie niskie – niższe nawet niż stawiane surowcom do produkcji prostych, grubościennych wyrobów ceramiki budowlanej. Większość udokumentowanych złóż reprezentuje czwartorzędowe gliny polodowcowe i lessy (gliny lessowe), a tylko pojedyncze reprezentują trzeciorzędowe iły krakowieckie, iły poznańskie lub czwartorzędowe iły zastoiskowe.
Materiałem zbliżonym do glinoporytu jest „przepalony łupek”, nazywany także „łupkoporytem ze zwałów”, który powstaje w wyniku samoistnych pożarów hałd odpadów wytworzonych przy eksploatacji węgla kamiennego. Iłołupki, mające w tych odpadach znaczny udział, pod wpływem wysokiej temperatury przeobrażają się w wytrzymały materiał ceramiczny. Przepalone łupki są dostępne na polskim rynku znajdując zastosowanie w budownictwie i drogownictwie jako kruszywo. Ponieważ pochodzą z odpadów ich zasoby i wydobycie nie są ujęte w tym bilansie.
Geologiczne zasoby bilansowe surowców ilastych nadających się do produkcji kruszywa lekkiego, stopień ich rozpoznania i stan zagospodarowania złóż przedstawiono w tabeli 1 a rozmieszczenie złóż – na mapie.
Stan zasobów geologicznych bilansowych na koniec 2014 roku wynosił 168,76 mln m3 (337,52 mln t), z tego zasoby surowca do produkcji keramzytu 40,64 mln m3 (81,28 mln t), co stanowi 24,1 %.
Zasoby bilansowe w stosunku do roku poprzedniego zmniejszyły się o 72,49 tys. m3. Złożyły się na to: ubytek zasobów z tytułu eksploatacji i strat 103,02 tys. m3 oraz przyrost zasobów 30,53 tys. m3.
W roku bilansowym nie zostały odnotowane żadne nowe dokumentacje geologiczne.
Zasoby przemysłowe są ustalone tylko dla fragmentów złóż eksploatowanych -w granicach obszarów górniczych. Stan zasobów przemysłowych na koniec 2014 roku wynosił 2,75 mln m3 (5,50 mln t). W stosunku do 2013 r. uległy one zmniejszeniu tylko o 0,05 mln m3, ponieważ część kopaliny wydobytej ze złoża Gniew II była zaklasyfikowana jako zasoby nieprzemysłowe i odnotowano przyrost zasobów przemysłowych w złożu Budy Mszczonowskie.
Wydobycie kopaliny w 2014 r. wyniosło 100 tys. m3 surowca do produkcji keramzytu, czyli niewiele więcej niż w roku poprzednim. Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
2013
Występujące w Polsce kopaliny ilaste do wytwarzania kruszyw ceramicznych można podzielić na dwa rodzaje:
- do produkcji keramzytu (glińca),
- do produkcji glinoporytu (agloporytu).
Keramzyt produkuje się z surowców wyróżniających się zdolnością do termicznego pęcznienia. Charakteryzujący tą zdolność współczynnik pęcznienia powinien wynosić co najmniej 2,5, a pożądany jest rzędu 5 i więcej. Proces produkcji polega na wypaleniu odpowiednio przygotowanego i zgranulowanego surowca w temperaturze 1 050-1 300°C. W trakcie procesu wypalania granule zwiększają swoją objętość, a zewnętrzna otoczka ulega nadtopieniu. W ten sposób otrzymujemy porowate, lekkie kruszywo ceramiczne, o niskiej nasiąkliwości, wysokiej izolacyjności cieplnej i dużej odporności na różne czynniki. Keramzyt stosowany jest m.in.: w budownictwie, drogownictwie, ogrodnictwie i rolnictwie.
Na terenie kraju jest 8 udokumentowanych złóż surowców do produkcji keramzytu. Eksploatowane są 2 z nich: ze złoża Budy Mszczonowskie na Mazowszu wydobywa się iły plioceńskie, natomiast ze złoża Gniew na Pomorzu czwartorzędowe iły zastoiskowe. Do 1995 roku keramzyt produkowano także z oligoceńskich iłów septariowych ze złoża Bukowo (Szczecin-Płonia) w Szczecinie. Pozostałe, nieeksploatowane złoża, to: Gołaszyn, Nawra, Ruda, Uniejów, Wierzchocin.
Zazwyczaj surowiec do produkcji keramzytu nadaje się także do produkcji ceramicznych wyrobów budowlanych: cegły, pustaków ceramicznych itp.
Do produkcji glinoporytu stosuje się surowce nie pęczniejące – współczynnik pęcznienia nie przekracza 1,0. Proces produkcji polega na wypaleniu zgranulowanej mieszanki surowca ilastego z palnymi dodatkami. Dodatki w wyniku wypalenia poryzują materiał. Otrzymany spiek jest następnie rozkruszany. Uzyskane w ten sposób kruszywo cechuje znaczna porowatość otwarta i stosunkowo niska gęstość. Było ono stosowane głównie w budownictwie do produkcji betonów, prefabrykatów betonowych i pustaków. Obecnie nie produkuje się glinoporytu i nie eksploatuje się złóż tej kopaliny.
Surowce glinoporytowe występują pospolicie na terenie kraju. Wymagania jakościowe jakie powinna spełniać kopalina tego typu, są generalnie niskie – niższe nawet niż stawiane surowcom do produkcji prostych, grubościennych wyrobów ceramiki budowlanej. Większość udokumentowanych złóż reprezentuje czwartorzędowe gliny polodowcowe i lessy (gliny lessowe), a tylko pojedyncze reprezentują trzeciorzędowe iły krakowieckie, iły poznańskie lub czwartorzędowe iły zastoiskowe.
Materiałem zbliżonym do glinoporytu jest „przepalony łupek”, nazywany także „łupkoporytem ze zwałów”, który powstaje w wyniku samoistnych pożarów hałd odpadów wytworzonych przy eksploatacji węgla kamiennego. Iłołupki, mające w tych odpadach znaczny udział, pod wpływem wysokiej temperatury przeobrażają się w wytrzymały materiał ceramiczny. Przepalone łupki są dostępne na polskim rynku znajdując zastosowanie w budownictwie i drogownictwie jako kruszywo. Ponieważ pochodzą z odpadów ich zasoby i wydobycie nie są ujęte w tym bilansie.
Geologiczne zasoby bilansowe surowców ilastych nadających się do produkcji kruszywa lekkiego, stopień ich rozpoznania i stan zagospodarowania złóż przedstawiono w tabeli 1 a rozmieszczenie złóż – na mapie.
Stan zasobów geologicznych bilansowych na koniec 2013 roku wynosił 168,83 mln m3 (337,66 mln t), z tego zasoby surowca do produkcji keramzytu 40,72 mln m3 (81,44 mln t), co stanowi 24,1 %.
Ubytek zasobów w 2013 r. wyniósł 0,12 mln m3 i był wynikiem wydobycia i strat.
W roku bilansowym nie zostały odnotowane żadne nowe dokumentacje geologiczne.
Zasoby przemysłowe są ustalone tylko dla fragmentów złóż eksploatowanych w granicach obszarów górniczych. Stan zasobów przemysłowych na koniec 2013 roku wynosił 2,80 mln m3 (5,60 mln t). W stosunku do 2012 r. uległy zmniejszeniu o 0,28 mln m3, z czego 0,19 mln m3 z tytułu aktualizacji projektu zagospodarowania złoża „Budy Mszczonowskie”, a reszta na skutek wydobycia i strat.
Wydobycie w 2013 roku wyniosło 99 tys. m3 surowca do produkcji keramzytu. W stosunku do poprzedniego roku było niższe o 4,7 %. Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
2012
Występujące w Polsce kopaliny ilaste do wytwarzania kruszyw ceramicznych można podzielić na dwa rodzaje:
- do produkcji keramzytu (glińca),
- do produkcji glinoporytu (agloporytu).
Keramzyt produkuje się z surowców wyróżniających się zdolnością do termicznego pęcznienia. Charakteryzujący tą zdolność współczynnik pęcznienia powinien wynosić co najmniej 2,5, a pożądany jest rzędu 5 i więcej. Proces produkcji polega na wypaleniu odpowiednio przygotowanego i zgranulowanego surowca w temperaturze 1 050-1 300°C. W trakcie procesu wypalania granule zwiększają swoją objętość, a zewnętrzna otoczka ulega nadtopieniu. W ten sposób otrzymujemy porowate, lekkie kruszywo ceramiczne, o niskiej nasiąkliwości, wysokiej izolacyjności cieplnej i dużej odporności na różne czynniki. Keramzyt stosowany jest m.in.: w budownictwie, drogownictwie, ogrodnictwie i rolnictwie.
Iły do produkcji keramzytu udokumentowano w 8 złożach z których 2 są eksploatowane. W Budach Mszczonowskich na Mazowszu eksploatuje się iły plioceńskie, a w Gniewie na Pomorzu czwartorzędowe iły zastoiskowe. Do 1995 roku keramzyt produkowano także z oligoceńskich iłów septariowych ze złoża „Bukowo (Szczecin-Płonia)” w Szczecinie. Zazwyczaj surowiec do produkcji keramzytu nadaje się także do produkcji ceramicznych wyrobów budowlanych: cegły, pustaków ceramicznych.
Do produkcji glinoporytu stosuje się surowce nie pęczniejące – współczynnik pęcznienia nie przekracza 1,0. Proces produkcji polega na wypaleniu zgranulowanej mieszanki surowca ilastego z palnymi dodatkami. Dodatki w wyniku wypalenia poryzują materiał. Otrzymany spiek jest następnie rozkruszany. Uzyskane w ten sposób kruszywo cechuje znaczna porowatość otwarta i stosunkowo niska gęstość. Było ono stosowane głównie w budownictwie do produkcji betonów, prefabrykatów betonowych i pustaków. Obecnie nie produkuje się glinoporytu i nie eksploatuje się złóż tej kopaliny.
Surowce glinoporytowe występują pospolicie na terenie kraju. Wymagania jakościowe jakie powinna spełniać kopalina tego typu, są generalnie niskie – niższe nawet niż stawiane surowcom do produkcji prostych, grubościennych wyrobów ceramiki budowlanej. Większość udokumentowanych złóż reprezentuje czwartorzędowe gliny polodowcowe i lessy (gliny lessowe), a tylko pojedyncze reprezentują trzeciorzędowe iły krakowieckie, iły poznańskie lub czwartorzędowe iły zastoiskowe.
Materiałem zbliżonym do glinoporytu jest „przepalony łupek”, nazywany także „łupkoporytem ze zwałów”, który powstaje w wyniku samoistnych pożarów hałd odpadów wytworzonych przy eksploatacji węgla kamiennego. Iłołupki, mające w tych odpadach znaczny udział, pod wpływem wysokiej temperatury przeobrażają się w wytrzymały materiał ceramiczny. Przepalone łupki są dostępne na polskim rynku znajdując zastosowanie w budownictwie i drogownictwie jako kruszywo. Ponieważ pochodzą z odpadów ich zasoby i wydobycie nie są ujęte w tym bilansie.
Geologiczne zasoby bilansowe surowców ilastych nadających się do produkcji kruszywa lekkiego, stopień ich rozpoznania i stan zagospodarowania złóż przedstawiono w tabeli 1 a rozmieszczenie złóż – na mapie.
Stan zasobów geologicznych bilansowych na koniec 2012 roku wynosił 168,95 mln m3 (337,90 mln t). W stosunku do ubiegłego roku ubytek zasobów wyniósł 0,08 mln m3. W roku bilansowym nie zostały odnotowane żadne nowe dokumentacje geologiczne. Zmiany zasobów wynikają z ubytków z tytułu wydobycia i strat częściowo zrekompensowanych przyrostem zasobów w złożu „Gniew II”.
Stan zasobów przemysłowych na koniec 2012 roku wynosił 3,08 mln m3 (6,16 mln t). W porównaniu do 2011 r. ubytek wyniósł 0,08 mln m3. Zasoby przemysłowe ustalono tylko dla złóż eksploatowanych na części ich obszarów.
Wydobycie ogółem w 2012 roku wyniosło 104 tys. m3, W stosunku do poprzedniego 2011 r. było niższe o 5,2 %.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
2011
Występujące w Polsce kopaliny ilaste do wytwarzania kruszyw ceramicznych można podzielić na dwa rodzaje:
- do produkcji keramzytu (glińca),
- do produkcji glinoporytu (agloporytu).
Keramzyt produkuje się z surowców wyróżniających się zdolnością do termicznego pęcznienia. Charakteryzujący tą zdolność współczynnik pęcznienia powinien wynosić co najmniej 2,5, a pożądany jest rzędu 5 i więcej. Proces produkcji polega na wypaleniu odpowiednio przygotowanego i zgranulowanego surowca w temperaturze 1 050-1 300°C. W trakcie procesu wypalania granule zwiększają swoją objętość, a zewnętrzna otoczka ulega nadtopieniu. W ten sposób otrzymujemy porowate, lekkie kruszywo ceramiczne, o niskiej nasiąkliwości, wysokiej izolacyjności cieplnej i dużej odporności na różne czynniki. Keramzyt stosowany jest m.in.: w budownictwie, drogownictwie, ogrodnictwie i rolnictwie.
Iły do produkcji keramzytu udokumentowano w 8 złożach z których 2 są eksploatowane. W Budach Mszczonowskich na Mazowszu eksploatuje się iły plioceńskie, a w Gniewie na Pomorzu czwartorzędowe iły zastoiskowe. Do 1995 roku keramzyt produkowano także z oligoceńskich iłów septariowych ze złoża „Bukowo (Szczecin-Płonia)” w Szczecinie. Zazwyczaj surowiec do produkcji keramzytu nadaje się także do produkcji ceramicznych wyrobów budowlanych: cegły, pustaków ceramicznych.
Do produkcji glinoporytu stosuje się surowce nie pęczniejące – współczynnik pęcznienia nie przekracza 1,0. Proces produkcji polega na wypaleniu zgranulowanej mieszanki surowca ilastego z palnymi dodatkami. Dodatki w wyniku wypalenia poryzują materiał. Otrzymany spiek jest następnie rozkruszany. Uzyskane w ten sposób kruszywo cechuje znaczna porowatość otwarta i stosunkowo niska gęstość. Było ono stosowane głównie w budownictwie do produkcji betonów, prefabrykatów betonowych i pustaków. Obecnie nie produkuje się glinoporytu i nie eksploatuje się złóż tej kopaliny.
Surowce glinoporytowe występują pospolicie na terenie kraju. Wymagania jakościowe jakie powinna spełniać kopalina tego typu, są generalnie niskie – niższe nawet niż stawiane surowcom do produkcji prostych, grubościennych wyrobów ceramiki budowlanej. Większość udokumentowanych złóż reprezentuje czwartorzędowe gliny polodowcowe i lessy (gliny lessowe), a tylko pojedyncze reprezentują trzeciorzędowe iły krakowieckie, iły poznańskie lub czwartorzędowe iły zastoiskowe.
Materiałem zbliżonym do glinoporytu jest „przepalony łupek”, nazywany także „łupkoporytem ze zwałów”, który powstaje w wyniku samoistnych pożarów hałd odpadów wytworzonych przy eksploatacji węgla kamiennego. Iłołupki, mające w tych odpadach znaczny udział, pod wpływem wysokiej temperatury przeobrażają się w wytrzymały materiał ceramiczny. Przepalone łupki są dostępne na polskim rynku znajdując zastosowanie w budownictwie i drogownictwie jako kruszywo. Ponieważ pochodzą z odpadów ich zasoby i wydobycie nie są ujęte w tym bilansie.
Geologiczne zasoby bilansowe surowców ilastych nadających się do produkcji kruszywa lekkiego, stopień ich rozpoznania i stan zagospodarowania złóż przedstawiono w tabeli 1 a rozmieszczenie złóż – na mapie.
Stan zasobów geologicznych bilansowych na koniec 2011 roku wynosił 169,03 mln m3 (338,06 mln t). W stosunku do ubiegłego roku ubytek zasobów wyniósł 0,11 mln m3.
Stan zasobów przemysłowych na koniec 2011 roku wynosił 3,16 mln m3 (6,32 mln t). W porównaniu do 2010 r. ubytek wyniósł 0,11 mln m3.
W roku bilansowym nie zostały przyjęte żadne nowe dokumentacje geologiczne. Odnotowane zmiany zasobów wynikają wyłącznie z tytułu wydobycia i strat.
Wydobycie ogółem w 2011 roku wyniosło 110 tys. m3, czyli dokładnie tyle samo, co w poprzednim 2010 roku. Ubytki z tytułu eksploatacji i strat wyniosły 112 tys. m3.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
