Przegląd Geologiczny (1998-10) tom 46

W trakcie badań geologicznych w Jaskini Komarowej w Kielnikach woj. Częstochowskie odkryto bogaty zespół kości zwierzęcych. W pozyskanym materiale przeważają szczątki niedźwiedzia jaskiniowego, występują także liczne kości innych ssaków (m. in. jeleń, łoś) oraz ptaków. Większość okazów pochodzi z warstwy C, wstępnie datowanej na podstawie cech litologicznych na wczesną część stadiału leszczyńsko-pomorskiego, której wiek bezwzględny szacuje się na ok. 30-22 tys. BP (Lindner, 1992). W osadach tych znaleziono również szczątki ludzkie składające się z czterech niewielkich fragmentów kości czaszki. Stan zachowania i niektóre cechy morfologiczne sugerują znaczny wiek tych znalezisk. Ponadto wiele kości zwierzęcych pochodzących z warstwy C nosi ślady intencjonalnej obróbki. Jakkolwiek brak narzędzi kamiennych i niejasność co do homogeniczności zespołu uniemożliwiają powiązanie wymienionych znalezisk z konkretną kulturą archeologiczną, Jaskinia Komarowa wydaje się być niezwykle interesującym stanowiskiem, wymagającym dalszych badań. Jednocześnie zważywszy na częste naruszenia osadów jaskiniowych przez grupy odwiedzających ją turystów wymaga ona skutecznej ochrony.

Uzyskane na obszarze Sudetów późnokarbońskie i wczesnopermskie bieguny paleomagnetyczne wykazują niewielkie ale jednakowe co do zwrotu odchylenie od krzywej referencyjnej dla stabilnej Europy. Odchylenie to wynika z niewielkich lewoskrętnych rotacji badanych formacji skalnych wokół lokalnych osi pionowych. Analizowany obraz paleomagnetyczny pozwala na postawienie hipotezy, że sedymentacja utworów permskich w Sudetach przebiegała w warunkach lewoskrętnej transtensji.

W Państwowym Instytucie Geologicznym jest obecnie wykonywana Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1 : 50 000 (MGGP). Jej historia sięga lat siedemdziesiątych kiedy powstawały pierwsze koncepcje, a przez lata następne prowadzono szereg prób jej realizacji w różnych ujęciach tematycznych i redakcyjnych. Jest to mapa seryjna, mająca pokryć całą Polskę 1069 arkuszami. Realizowana jest przy współudziale przedsiębiorstw geologicznych i placówek naukowych.

Swoją tematyką obejmuje przede wszystkim złoża kopalin oraz ich przetwórstwo i górnictwo, pokazane na tle elementów środowiska podlegających ochronie w takich dziedzinach jak: wody powierzchniowe i podziemne, gleby, lasy, obiekty przyrodnicze prawnie chronione, zabytki kultury. Obok lokalizacji udokumentowanych złóż na mapie są przedstawiane obszary perspektywiczne i prognostyczne, których definicja zawarta jest w Instrukcji opracowania MGGP w skali 1 : 50 000. Ich rozróżnienie polega generalnie na tym, że w przypadku perspektyw brane są pod uwagę przede wszystkim aspekty geologiczno-górniczo-surowcowe, a przy prognozach dodatkowo uwzględnia się aspekty ochrony środowiska. Dla tych ostatnich wyliczone są zasoby w kat. D, lub szacowane przez autora mapy.

W pracy podano matematyczne modele działalności gospodarczej człowieka w oparciu o znaną zasadą, która brzmi etyka + ekologia = efekt ekonomiczny gospodarczej działalności człowieka. Pierwszy model dotyczy działalności gospodarczej człowieka, która nie spełnia wymogów etycznych i ekologicznych. Efekt ekonomiczny działalności gospodarczej człowieka nie uwzględnia nieodwracalnych strat w środowisku naturalnym. Drugi model, do którego powinno się dopasować działalność gospodarczą uwzględnia oba wcześniej wymie nione postulaty. W efekcie działalności gospodarczej człowieka zawarta jest cena utrzymania w dobrej kondycji środowiska naturalnego.

Geologia oraz występowanie złóż Zn-Pb i związanego z nimi przemysłu są odpowiedzialne za zanieczyszczenie środowiska metalami i siarką na badanym terenie. W celu szczegółowego rozpoznania charakteru i zasięgu anomalii wykonano pierwszy arkusz (Sławków) Szczegółowego zdjęcia geochemicznego Górnego Śląska 1 : 25 000. Próbki pobrano w siatce regularnej 250 x 250 m. Opróbowano gleby z poziomów: 0,0-0,2 m i 0,8-1,0 m, osady wodne i wody powierzchniowe. Zawartości Ag, Al, As, B, Ba, Be, Ca, Cd, Co, Cr, Cu, Fe, K, Li, Mg, Mn, Na, Ni, P, Pb, S, SiO2, SO4. Sr, Ti, V i Zn zostały oznaczone metodą ICP-AES. Rtęć oznaczono metodą CV-AAS. Mapy geochemiczne utworzono z użyciem programu SURFER for WINDOWS metodą odwrotnej odległości.

Na ryc. 1 przedstawiono szkic geologiczny (według Kurek i in,. 1994). Czynnik litologiczny jest odpowiedzialny za zróżnicowanie zawartości Al, Ba, Ca, Co, Cr, Fe, Mg, Ni, Sr, Ti i V. Występujące na powierzchni dolomity kruszconośne, górnictwo, przeróbka i hutnictwo Zn-Pb odpowiadają za powstanie anomalii Cd (ryc. 2 i 3), Zn, Pb, Ag, As, Cu, Hg, Mn i S. Anomalie te są silniej zaznaczone w powierzchniowym poziomie (0,0-0,2 m) niż głębszym (0,8-1,0 m). Wody powierzchniowe są zanieczyszczone przez Zn, Pb (ryc. 4) i Cd.