Przegląd Geologiczny (2001-11) tom 49

Z DZIAŁALNOŚCI ADMINISTRACJI GEOLOGICZNEJ
1025 Istotne dokonania polskiej geologii w latach 1998­2001 - Tadeusz Bachleda-Curuś
KALENDARIUM
1028 Informacje o przyszłych wydarzeniach - Barbara Żbikowska
1029 Przegląd ważniejszych wydarzeń - Barbara Żbikowska
KONGRESY, SYMPOZJA I KONFERENCJE
1022 45 lat poszukiwań za ropą i gazem w północno-zachodniej Polsce - Płotki k. Piły, 06­07.09.2001 - Jędrzej Pokorski, Ryszard Wagner
1031 Katodoluminescencja w naukach o Ziemi: Nowe możliwości analizy CL w połączeniu z innymi technikami badawczymi - Freiberg, Niemcy, 05­08.09.2001 - Magdalena Sikorska, Krystyna Wołkowicz
1032 Konferencja Eurosyberyjskiej Subkomisji Holocenu INQUA nt. Późny vistulian i wczesny holocen regionu pomiędzy Sprewą i Odrą - Bautzen­Dychów, 01­05.05.2001 - Magdalena Ratajczak
KRONIKA
1034 Jubileusz 50-lecia pracy naukowej profesora Janusza Kotlarczyka - Tadeusz Słomka
WSPOMNIENIA
1037 Lidia Jakubowska 1931­2001 - Jerzy Znosko
1039 Stanisław Dżułyński 1924­2001 - Stanisław Leszczyński, M. Adam Gasiński
WIADOMO|CI GOSPODARCZE
1040 Aktualia ropy naftowej i gazu ziemnego - Jerzy Zagórski
1043 German pod koniec XX wieku - Andrzej Paulo, Bożena Strzelska-Smakowska
ARTYKULY INFORMACYJNE
1048 Zmęczenie wytrzymałościowe zwietrzelin - a ich pyłowe pokrywy - Witold Cezariusz Kowalski
RECENZOWANE ARTYKUŁY NAUKOWE
1050 Mazuelloidy - apatytowe glony z dolnego paleozoiku Gór Bardzkich (Sudety) - Elżbieta Porębska, Ewa Koszowska

Mazuelloidy - nieformalna pod względem taksonomicznym grupa jednokomórkowych glonów - została udokumentowana w pelagicznych fosforytowych osadach syluru i dolnego dewonu Gór Bardzkich (Sudety). Organizmy te są zbudowane z kulistego ciała centralnego wielkości 100­200 :m zaopatrzonego w wyrostki długości odpowiadającej maksymalnie średnicy tego ciała do 1/20 jej długości. Mineralno-organiczna ściana mazuelloidów jest zmineralizowana najczęściej apatytem pręcikowym. Mniej liczne są przypadki jej mineralizacji apatytem słupkowym, krzemionką, jarosytem lub diadochitem. Najwcześniejsza mineralizacja apatytem pręcikowym zachodziła w szczególnych okolicznościach bardzo wczesnodiagenetycznych, wykreowanych przez bentosowe maty bakteryjne i zapewne poprzedzona była mineralizacją amorficznym prekursorem apatytu, jeszcze w kolumnie wody. Mineralizacja apatytem słupkowym miała miejsce po przysypaniu mazuelloidów i mat bakteryjnych osadem. Sylifikacja ścian mazuelloidów oraz ich wnętrza była natomiast konsekwencją diagenezy wynikającej z głębokiego pogrzebania mazuelloidów. Mineralizacja jarosytem i diadochitem została spowodowana najmłodszymi wietrzeniowymi przeobrażeniami. Mazuelloidy były przystosowane do życia w strefie fotycznej oceanicznych obszarów wczesnego paleozoiku, co sugeruje ich udokumentowana adaptacja do względnie oligotroficznych warunków strefy fotycznej pelagicznego środowiska bardzkiego paleozoiku. W tym środowisku mazuelloidy pojawiały się podczas przejścia od transgresywnego do wysokiego stanu oceanu. Okoliczności te eliminowały lub bardzo redukowały frekwencję innych grup planktonu roślinnego i zwierzęcego, a wywoływały zakwity mazuelloidów. Występowanie mazuelloidów w okolicznościach najprawdopodobniej stresu środowiskowego, sposób mineralizacji i morfologia wskazują na ich duże podobieństwo do wapiennych dinoflagellata.
1060 Symulacja naprężeń oraz prognoza osiadań w podłożu projektowanego składowiska odpadów komunalnych "Barycz III" - Mariusz Czop, Janusz Herzig, Tomasz Kotowski

Odkształcenia podłoża gruntowego, występujące ze szczególnym nasileniem podczas wykonania oraz początkowej eksploatacji nowych obiektów, mogą stanowić dla nich poważne zagrożenie. Zastosowanie, do prognozy osiadania podłoża gruntowego pod projektowanym składowiskiem odpadów komunalnych, programów komputerowych, wykorzystujących do obliczeń metodę elementów skończonych pozwoliło, na wielowariantowe rozwiązanie tego problemu. Uzyskane, na drodze modelowania komputerowego wyniki, tworzą ramy, w których powinny mieścić się obserwowane realne odkształcenia podłoża składowiska.
1067 Geologiczna analiza zdjęć satelitarnych metodą pokryć wielokrotnych: zarys problematyki z przykładami z Polski południowej - Paweł Henryk Karnkowski, Wojciech Ozimkowski

Geologiczne interpretacje zdjęć satelitarnych w małej skali wykonuje się rzadko i stąd ten temat jest prawie nieobecny w literaturze naukowej. Niniejszy artykuł przedstawia geologiczną interpretację zdjęć satelitarnych metodą pokryć wielokrotnych z obszaru południowej Polski, gdzie występuje znaczne zróżnicowane genetyczne, petrologiczne i morfologiczne jednostek geologicznych. Uważamy, że obiektywność, prostota, niski koszt oraz krótki czas interpretacji zdjęć satelitarnych według proponowanej metody czyni ją przydatną w naukach geologicznych. Dane uzyskane dzięki geologicznej interpretacji zdjęć satelitarnych metodą pokryć wielokrotnych mają wartość obiektywną i umożliwiają wykonanie statystycznej oceny zależności pomiędzy różnymi zjawiskami geologicznymi i geomorfologicznymi.
1072 Nowa interpretacja profilu wiercenia Lesiów PIG-1. Przykład dylematów w chronostratygrafii osadów kenozoiku środkowej Polski - Jan Goździk, Małgorzata Wiatrak

Profil wiercenia Lesiów PIG-1 został uznany za szczególnie ważny dla podziału kenozoiku na obszarze objętym zasięgiem arkusza Radom Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1 : 50 000. Rozszerzenie wachlarza metod analizy litologicznych cech osadów pozwoliło uzyskać nowe istotne dane, które skłoniły do reinterpretacji litostratygraficznej tego profilu. Przesunięto granicę osadów trzeciorzędowych z czwartorzędowymi. Poddano w wątpliwość trzeciorzędowy wiek jednostki litostratygraficznej spoczywającej bezpośrednio na marglach mastrychtu. Problemy które wyłoniły się przy interpretacji profilu wiercenia Lesiów PIG-1, należą do dość często napotykanych w badaniach kenozoiku Polski środkowej, opartych na analizie materiałów z wierceń. Dokładniejsze zbadanie niektórych cech utworów trzeciorzędowych na tym obszarze umożliwiłoby precyzyjniejsze różnicowanie litostratygraficzne osadów kenozoicznych.
1078 Nowe spojrzenie na stratygrafię czwartorzędu w otworze Olszewo Węgorzewskie oparte na analizie wybranych cech teksturalnych i mineralno-petrograficznych osadów - Katarzyna Pochocka-Szwarc, Elżbieta Mycielska-Dowgiałło, Barbara Woronko

Streszczenie: Otwór wiertniczy Olszewo Węgorzewskie znajduje się w Polsce północno-wschodniej i został wykonany w ramach kartowania arkusza Budry Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000. Opracowanie podziału stratygraficznego osadów czwartorzędowych zostało wykonane w oparciu o wybrane cechy teksturalne osadów, takie jak obtoczenie i zmatowienie ziarn kwarcowych frakcji piaszczystej (1,0-0,8 mm), udział procentowy kwarcu, skład minerałów ciężkich i analiza petrograficzna frakcji 5-10 mm z glin morenowych. Stopień obtoczenia i zmatowienia ziarn kwarcowych jest w badanych osadach nieporównywalnie niższy niż w osadach leżących na południe od maksymalnego zasięgu ostatniego zlodowacenia. Jest to wynikiem krótszego czasu, w którym mogły przebiegać procesy eoliczne na obszarach dłużej pokrytych lądolodem. Uzyskane wyniki wzajemnie się uzupełniając pozwoliły na wyróżnienie odrębnych poziomów glin morenowych z pięciu zlodowaceń i miąższej serii interglacjału mazowieckiego (i/lub interglacjału lubelskiego).
1083 Estymacja gęstości strumienia cieplnego metodą modelowań właściwości termicznych ośrodka - Jan Szewczyk

Pole termiczne Ziemi a szczególnie rozkład gęstości strumienia cieplnego (Q) może być źródłem istotnych informacji o procesach geodynamicznych przebiegających w skorupie, o warunkach generacji węglowodorów, a także o obszarach i formacjach perspektywicznych dla wykorzystania energii geotermalnej. Unikatowość badań geotermicznych, wynikająca z braku możliwości ich weryfikacji czy powtórzenia, a także znacznych koszty takich badań, wpływa na to, że eksploracja istniejących danych archiwalnych wydaje się podstawową drogą pozyskania nowych informacji w tym zakresie. Utworzenie cyfrowych baz danych geofizycznych oraz geologicznych dla większości otworów badawczych z obszaru Polski, a także rozwój metod interpretacji danych, stworzyło warunki do zaproponowania alternatywnego w stosunku do dotychczas stosowanego, sposobu określeń wartości strumienia. Zastosowanie proponowanej metody badań może doprowadzić do dokładniejszego poznania rozkładu przestrzennego strumienia cieplnego na obszarze Niżu Polskiego, a w dalszej kolejności na obszarze całej Polski.
1089 Wyniki badań zawartości tlenu i dwutlenku węgla w wodach podziemnych ujmowanych podczas próbnych pompowań na terenie stacji badawczej przy Wydziale Geologii UW - Dorota Pawlicka

Badania zostały przeprowadzone na terenie stacji badawczej "Ochrony środowiska i wpływów antropogenicznych na wody podziemne" w kwietniu i wrześniu 2000 r., w czasie trzydobowych próbnych pompowań studni ujmujących poziom czwartorzędowy i oligoceński. W artykule przedstawiono wyniki badań zawartości wybranych gazów: tlenu i dwutlenku węgla na tle analiz chemicznych wody. Z badań wynika, iż po wymianie objętości wody w rurach, w wodzie poziomu czwartorzędowego są niskie zawartości tlenu, zaś w oligoceńskim ­ zerowe. Wartości potencjału utleniająco­redukcyjnego pomimo nieznacznego wzrostu w czasie trwania pomiarów, wskazywała na warunki redukcyjne. Oznaczone były następujące formy dwutlenku węgla: wolny, węglanowy, wodorowęglanowy i agresywny. Największy udział stanowił wodorowęglanowy CO2, zaś węglanowego nie stwierdzono. Pośrednie wartości przypadały na wolny dwutlenek węgla, który wykazywał tendencję wzrostu wraz z upływem czasu trwania pompowania, co wiązało się jednocześnie ze zmianą odczynu wód. Analityczne badania wskazują ponadto na niewielkie zawartości agresywnego dwutlenku węgla, który pojawił się na III stopniu pompowania. Słowa kluczowe: tlen rozpuszczony, dwutlenek węgla, wody podziemne, poziom wodonośny czwartorzędowy, poziom wodonośny oligoceński, pompowanie badawcze.
1096 Erozyjne efekty katastrofalnych wezbrań w dorzeczu górnej Nysy Kłodzkiej podczas powodzi 1997 i 1998 r. - Tomasz Zieliński

Potoki górskie i większe rzeki dorzecza górnej Nysy Kłodzkiej zareagowały odmiennie na wielkie powodzie 1997 i 1998 r.. W ich strefach korytowych i pozakorytowych powstały wówczas różne formy erozyjne, które sklasyfikowano i zinterpretowano. Postawiono tezę, że Nysa jest rzeką przejściową (między roztokową i meandrującą), a w warunkach wielokrotnie zwiększonego przepływu zyskuje charakter naturalny i ewoluuje ku roztokowemu rozwinięciu koryta.
1101 Odsłonięcia powierzchniowe w koncepcji ochrony georóżnorodności Górnośląskiego Zagłębia Węglowego - Janusz Jureczka

Na georóżnorodność budowy geologicznej Górnośląskiego Zagłębia Węglowego składają się utwory powstałe w różnych okresach dziejów Ziemi. Na powierzchni odsłaniają się utwory karbonu, triasu i miocenu, a we wschodniej części Zagłębia także permu i jury. Obecny obraz odsłonięć powierzchniowych na obszarze Zagłębia jest na ogół niekorzystny. Znaczna ich część jest w stanie szybko postępującej degradacji, głównie pod wpływem działalności człowieka. Szczególnie widoczny jest proces masowej likwidacji odsłonięć utworów węglonośnych karbonu, które są unikatowe w skali Polski i Europy. W ostatnim dziesięcioleciu zlikwidowano ich około 15, między innymi w Rudzie Śląskiej (Kochłowice, Bielszowice), Mysłowicach (Brzezinka, Wesoła), Katowicach (Brynów, Giszowiec) oraz w Mikołowie. Działania takie wpływają na poważne zubożenie georóżnorodności Zagłębia. Należy więc objąć ochroną istniejące jeszcze ważne odsłonięcia, aby zachować tę część dziedzictwa geologicznego Zagłębia Górnośląskiego, istotną z punktu widzenia naukowo-dydaktycznego oraz turystyczno-rekreacyjnego i kulturowego. Obecnie ochroną prawną jest objętych tylko 10 odsłonięć, głównie ze wschodniej części Zagłębia. W tej części Zagłębia proponowane są do ochrony kolejne odsłonięcia, w tym przede wszystkim wyznaczone jako geostanowiska programu GEOSITES odsłonięcia permu i karbonu dolnego: martwicy karniowickiej i zlepieńca myślachowickiego w Karniowicach, melafirów w Regulicach, wapienia węglowego w Czernej (Czerwona Ścianka). Listę ważnych geostanowisk na obszarze Zagłębia należy uzupełnić o odsłonięcia karbonu produktywnego w Rydułtowach i Czerwionce-Leszczynach. Inne ważne odsłonięcia karbońskie godne ochrony to: Góra Zamkowa w Toszku (kulm), tzw. "łom Wójcika" w Czernej (wapień węglowy) i wąwóz Gródek w Kwaczale (arkoza kwaczalska). Cenne odsłonięcia utworów innych okresów geologicznych to przede wszystkim szereg nieczynnych kamieniołomów permskich skał wulkanicznych w okolicach Krzeszowic i Alwerni, a także triasowe odsłonięcia wapieni warstw gogolińskich oraz dolomitów kruszconośnych i diploporowych, w tym kamieniołomy w Bobrownikach (Tarnowskie Góry), Mokrem, Pogorzycach, Moczydle i na Sadowej Górze (Jaworzno). Słowa kluczowe: georóżnorodność, odsłonięcia powierzchniowe, ochrona, Górnośląskie Zagłębie Węglowe