Przegląd Geologiczny (2001-06) tom 49

Z DZIAŁALNOŚCI ADMINISTRACJI GEOLOGICZNEJ
466 Uprawnienia do wykonywania prac geologicznych - Henryk Jacek Jezierski
469 Działalność Komisji Zasobów Kopalin w 1999 i 2000 roku - Marek Nieć
KALENDARIUM
473 Informacje o przyszłych wydarzeniach - Barbara Żbikowska
473 Przegląd ważniejszych wydarzeń - Barbara Żbikowska
KONGRESY, SYMPOZJA I KONFERENCJE
476 Gospodarka zasobami złóż węgla kamiennego - posiedzenie plenarne Komitetu Górnictwa i Komitetu Gospodarki Surowcami Mineralnymi Polskiej Akademii Nauk - Katowice, 23.04.2001 - Marcin Piwocki
477 17. Zjazd Towarzystwa Zbieraczy Skamieniałości i Narzutniaków- Greifswald, Niemcy, 06-08.04.2001 - Maria Górska
478 Geofizyka w inżynierii i ochronie środowiska dla potrzeb samorządności lokalnej - Dębe k. Warszawy, 15-16.03.2001 - Piotr Krzywiec, Ryszard Ślusarczyk
KRONIKA
480 Jubileusz 50-lecia pracy naukowej profesora Henryka Jurkiewicza - Zbigniew Kowalczewski, Bolesław J. Kowalski
482 Nowy popularny przewodnik geologiczny po Górach Świętokrzyskich - Zbigniew Kotański
WSPOMNIENIA
483 Henryk Łobanowski 1931-2000 - Przyjaciele
RECENZJE
484 F.G. Bell - Geological Hazards. Their assessment, avoidance and mitigation - Witold C. Kowalski, Włodzimierz Mizerski
485 G. Rast, P. Obrdlik & P. Nieznański (red.) - Atlas obszarów zalewowych Odry. Atlas niv Odry. Oder-Auen- Atlas - Wojciech Szwajgier
486 J. Moratalla, J.L. Sanz, I. Melero & S. Jiménez - Yacimientos Paleoicnológicos de La Rioja (huellas de dinosaurios) - Kazimierz Rdzanek
487 Ch. Pellant - Przewodnik przyrodniczy. Skamieniałości. Rozpoznawanie i gromadzenie - Włodzimierz Mizerski, Katarzyna Skurek-Skurczyńska
488 H. Maruszczak (red.) - Podstawowe profile lessów w Polsce - Józef Edward Mojski
WIADOMOŚCI GOSPODARCZE
488 Aktualia ropy naftowej i gazu ziemnego - Jerzy Zagórski
491 Gal pod koniec XX wieku - Andrzej Paulo, Bożena Strzelska-Smakowska
ARTYKUŁY INFORMACYJNE I POLEMICZNE
495 Petroarcheologia i rozwój jej badań we wschodniej Wielkopolsce - Alfred Majerowicz, Janusz Skoczylas
499 Geomatyka czy geoinformatyka - dodatkowe wyjaśnienia - Janusz Michalak
504 Cyfrowa mapa batymetryczna południowego Bałtyku - Regina Kramarska, Wojciech Jegliński
RECENZOWANE ARTYKUŁY NAUKOWE
507 Pierwsze znalezisko hieroglifów w metamorfiku kaczawskim - Michał P. Mierzejewski

Na południowy wschód od Legnicy, na obszarze bloku przedsudeckiego, pomiędzy masywem gnejsowym Wądroża Wielkiego a waryscyjskim masywem granitowym Strzegomia-Sobótki występuje skały paleozoiczne, odsłaniające się wyspowo spod pokrywy utworów trzecio- i czwartorzędowych. Skały te są uważane za przedłużenie metamorfiku Gór Kaczawskich na blok przedsudecki. Są to głównie skały osadowe, które uległy metamorfozie regionalnej w czasie orogenezy waryscyjskiej. Przy kontakcie z granitem masywu Strzegomia i Sobótki jest nałożony na te skały jeszcze metamorfizm kontaktowy. Intensywność metamorfozy wyraźnie zmniejsza się ku północy. Pomiędzy Wądrożem Wielkim a Luboradzem w metaosadowych skałach znaleziono hieroglify, pierwsze, w metamorfiku kaczawskim.
510 Mapa strukturalna spągu kompleksu osadowego w rejonie Chełm Lubelski-Krasnystaw - Marek Haber

Konstrukcję mapy spągu kompleksu osadowego oparto o kompleksową interpretację geofizyczną, w której wykorzystano sieć dziewięciu głębokościowych przekrojów sejsmicznych. Identyfikację szczegółów tektoniki wybranych poziomów litostratygraficznych umożliwiło dwuwymiarowe modelowanie grawimetryczne wsparte otworami wiertniczymi w granicach ich zasięgu głębokościowego. Pozwoliło to na zestawienie mapy powierzchni rozdziału pozostającej już poza ich zasięgiem. Zaproponowano hipotetyczną postać skośnego nasunięcia Rejowca jako nadzwyczajnego elementu tektonicznego, który traktowany był do tej pory jako antyklina. Określono podstawę zrębowej struktury Trawniki-Małochwiej i wykazano prawdopodobieństwo poprzecznego zuskokowania dyslokacyjnej strefy Wieprza. Strefa ta rozdziela dwie główne formy tektoniczne sygnalizując możliwość jej związku z tektoniką przesuwczą. Wskazano na odrębność tektoniczną obszaru leżącego na zachód od zrębu Trawnik, który należy odnieść do rowu lubelskiego o zwiększonej sylursko-dewońskiej subsydencji. Zmodyfikowano też układ intruzywnych przejawów wulkanizmu przeddewońskiego w rejonie Chełma i Rejowca.
515 O strukturalnych uwarunkowaniach rozwoju głębokich osuwisk - implikacje dla Karpat fliszowych - Włodzimierz Margielewski

Strukturalne uwarunkowania rozwoju osuwisk karpackich są związane zarówno z silną anizotropią tektoniczną masywów skalnych rozbudowywaną w trakcie rozwoju rzeźby, jak i z charakterystycznym, etapowym rozwojem osuwisk warunkowanym fragmentacją masywów skalnych wskutek ich dylatacji. Związek osuwisk z budową geologiczną jest w Karpatach ewidentny. Jednak dla zdefiniowania strukturalnych uwarunkowań rozwoju form, niezbędne jest odrębne traktowanie dwóch płaszczyzn wyodrębniających zsuw: płaszczyzny odkłucia mas skalnych odwzorowanej w niszy i płaszczyzny ich poślizgu. Pierwsza płaszczyzna rozwijana etapowo przez długi okres czasu wskutek dylatacji, będzie zawsze odwzorowywała kierunki anizotropii tektonicznej. Strukturalny charakter płaszczyzny poślizgu jest natomiast ewidentny jedynie dla płytkich osuwisk przemieszczanych po płaskich płaszczyznach. W osuwiskach głębokich, płaszczyzna (strefa) poślizgu będzie posiadała charakter strukturalno-ścięciowy o stopniu odwzorowania struktur determinowanym charakterem inicjacji ruchów masowych.
525 Holoceńskie osady wapienne: właściwości i chemizm żelu, skład części płynnej i suchej - Ryszard Wyrwicki

Holoceńskie osady jeziorne: kreda i wapienna gytia są żelem, charakteryzującym się małą gęstością i dużą zawartością wody, średnio 54 i 60% wag. Woda w tych osadach jest w różnym stopniu zmineralizowana. Mineralizacja wynosi przeciętnie ok. 500 mg/dm3, ale w skrajnych przypadkach może dochodzić do 10 000 mg/dm3. Główną rolę odgrywa siarczan wapnia, drugoplanową - chlorek sodu.
Głównymi składnikami stałymi są: niskomagnezowy, mikrokrystaliczny kalcyt oraz fitogeniczna substancja organiczna. Ubocznym nośnikiem CaCO3 i substancji organicznej są muszelki ślimaków i małży. Istotnym składnikiem jest siarczek żelaza. Występuje on w kredzie przeciętnie w ilości 0,5% sm i w wapiennej gytii - 1% sm, a maksymalnie - 7,2% sm. Ponadto siarka występuje w gipsie, siarkowodorze, substancji organicznej i jako pierwiastkowa. Stałym składnikiem akcesorycznym są organiczne związki żelaza i rzadko występujący goethyt oraz SiO2 obecny w detrytycznym kwarcu i/lub okrzemkach. Nie stwierdzono natomiast poza spągową warstwą marglu, obecności minerałów ilastych.
532 Skamieniałe szczątki drzew lasu mioceńskiego na Roztoczu (Polska SE i Ukraina NW) - Henryk Maruszczak

Zsylifikowane szczątki drzew na Roztoczu należą głównie do rodzaju sekwoja, który był najodporniejszy na degradację. Występują one wśród piasków środkowego badenu, akumulowanych w strefie NE brzegu Paratetydy (tzn. także dzisiejszych kotlin przedkarpackich). Sylifikacja tkanki drzewnej następowała synsedymentacyjnie, w płytkich zatokach - z wodami alkalicznymi sprzyjającymi rozpuszczaniu krzemionki - morza badeńskiego, w klimacie podobnym do dzisiejszego śródziemnomorskiego. Źródłem krzemionki mógł być biogeniczny opal występujący w opokach górnokredowych, budujących ówczesne, lądowe wzgórza roztoczańskie. Okazy ze złoża pierwotnego zwykle są słabo zlityfikowane i często łatwo kruszą się. Częściej spotyka się okazy na złożu wtórnym, wśród zboczowych utworów czwartorzędowych; wykazują one oznaki wielofazowej rekrystalizacji krzemionki, dzięki czemu są znacznie bardziej odporne na działanie mechaniczne.Część spośród tych ostatnich wykazuje oznaki eolizacji i występowania "naskorupień". Wyraźne naskorupienia - zabarwione żółtawo, brunatnawo, szaroczarno - mają cechy polew pustynnych. Powstawały one zapewne przy końcu miocenu, w okresie kryzysu messyńskiego; w tym czasie rozwijały się polewy pustynne na piaskowcach sarmackich, budujących ostańce najstarszej rzeźby na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu. Słabo rozwinięte naskorupienia mogły powstawać także w klimacie peryglacjalnym, w okresie zlodowaceń plejstoceńskich.
538 Biogeniczne osady jeziorne interglacjału eemskiego w Żeliszewie na Wysoczyźnie Siedleckiej - Małgorzata Bruj, Krzysztof M. Krupiński

Stanowisko kopalnych osadów biogenicznych Żeliszew leży w strefie maksymalnego zasięgu zlodowacenia warty. Osady jeziorne wypełniają niewielkie zagłębienie bezodpływowe zlokalizowane w obrębie wysoczyzny polodowcowej (Wysoczyzna Siedlecka). Osady te są reprezentowane przez: wapienne osady jeziorne, torfy i czarne namuły ze znaczną zawartością substancji organicznej. W ich palinostratygrafii wydzielono 10 lokalnych poziomów. Odzwierciedlają one sukcesję pyłkową schyłku interglacjału eemskiego, zlodowacenia warty i początku zlodowacenia wisły. Obecne w Żeliszewie osady biogeniczne akumulacji jeziornej dowodzą istnienia w tym rejonie pojezierza eemskiego.
544 Cenomańskie wody geotermalne zapadliska przedkarpackiego i obszarów przyległych - Antoni P. Barbacki, Agnieszka Kazanowska

Przedstawiono wyniki analiz dotyczących wód wgłębnych kompleksu cenomańskiego na obszarze piaskowcowej facji tego kompleksu pomiędzy Jędrzejowem i Myślenicami. Stwierdzono silną i prostą zależność pomiędzy rozkładem miąższości utworów cenomanu a ich parametrami zbiornikowymi, mineralizacją wód i rozkładem ciśnień złożowych. Omówiono niektóre aspekty geotermalnego wykorzystania wód cenomańskich oraz projekty ich zagospodarowania dla celów grzewczych i konsumpcyjnych.
551 Czy ostatnie zlodowacenie obejmowało wschodnie Mazowsze i Podlasie? - Wojciech Morawski

Na terenie wschodniego Mazowsza i Podlasia stwierdzono, na podstawie profili wierceń, występowanie licznych stanowisk organogenicznych osadów interglacjału eemskiego przykrytych osadami gliniasto-piaszczystymi. Stanowiska te występują w obecnie istniejących zagłębieniach bezodpływowych. Na terenie wybranych stanowisk zostały wykonane wykopy, w których stwierdzono, że leżące na osadach eemskich osady gliniasto-piaszczyste to deluwia. Są one zróżnicowane litologicznie i genetycznie oraz zwykle zaburzone procesami spływowymi i pogrązowymi. Podobne stanowiska osadów eemskich nie przykrytych gliną zwałową są znane z obszaru Wysoczyzn Nidzickiej i Kolneńskiej. Zdaniem autora, brak pokrywy gliny zwałowej na osadach eemskich występujących w zagłębieniach bezodpływowych świadczy o tym, że obszar na którym występują nie mógł być pokryty lądolodem młodszym od interglacjału eemskiego. A zatem, przeczą one propozycjom przesuwania granicy zlodowacenia wisły ku południowi.